فلج مغزی (CP) یکی از شایع‌ترین عواملی است که باعث ناتوانی حرکتی در کودکان می‌شود. این بیماری یک گروه از اختلالات است که بر حجم عضلات، حالت بدن و حرکت آنها تأثیر می‌گذارد و ناشی از آسیب به مغز در حال رشد کودکان است. اگرچه آسیب وارده پیشرفت نمی‌کند، اما علائم آن با گذشت زمان و رشد کودک تغییر می‌کند.
کودکان مبتلا به فلج مغزی، اغلب با یک یا چندین مشکل مرتبط دیگر نیز روبرو می‌شوند، از جمله ناتوانی در یادگیری، تأخیر در رشد، صرع، مشکلات بینایی یا شنوایی و مشکلات گفتاری و ارتباطی. آنها همچنین ممکن است با مشکلات پزشکی دیگری نیز مواجه شوند، از جمله مشکلات مربوط به تغذیه و خوردن و مشکلات تنفسی.
متخصصین مرکز جامع توانبخشی امید، اهداف طرح درمانی کودک را مشخص می‌کنند، آنها گزینه‌های درمانی مناسب را پیشنهاد می‌دهند. با گذشت زمان، همچنان که کودک رشد می‌کند و مشکلات دیگری بروز می‌کند، درمان‌های دیگری در نظر گرفته می‌شود.
فهرست مطالب
انواع مختلف فلج مغزی چیست؟
چندین نوع فلج مغزی وجود دارد. آنها با نوع مشکلات عملکرد حرکتی که کودک به آن دچار است، دسته‌بندی می‌شود:
- فلج تشنجی: حرکات اسپاسمی پاها
- فلج کامل: حرکات اسپاسمی در هر چهار اندام (دو دست و دو پا)
- فلج یک‌طرفه: تشنجی که یک نیمه، یک طرف بدن را درگیری می‌کند ( مانند بازوی راست و پای راست)
- حرکت پریشی یا آتتوز: حرکات غیرارادی، کنترل نشده و بی‌هدف
- دیستونی: انقباض عضلانی مکرر یا مداوم که آرام نمی‌گیرد، و منجر به وضعیت بدن به هم پیچیده یا ثابت می‌شود
اگر گاهی اوقات دیستونی را به عنوان یک جریانی از حرکات ناشی از سیگنال‌های غیرطبیعی از سیستم حرکتی مغز در نظر بگیریم، می‌تواند کمک کننده باشد. این مسئله با تشنج، که افزایش حجم عضلات به دلیل انعکاس کششی بیش از حد، توصیف می‌شود، متفاوت است. واکنش‌ها بطور طبیعی توسط سیگنال‌های مغزی و نخاع حذف می‌شود که به ما این امکان را می‌دهد تا به درستی حرکت کنیم و ناتوانی در حدف واکنش‌ها، تشنج را در پی دارد.
عجیب نیست که فرد مبتلا به فلج مغزی ، دچار تشنج و دیستونی باشد و اغلب تشخیص آنها از هم سخت است، زیرا آنها باعث حجم عضلات بیش از حد می‌شود.
علائم فلج مغزی چیست؟
علائم فلج مغزی می‌تواند از کودکی به کودک دیگر متفاوت باشد. علائم می‌تواند از ضعف عضلات و کنترل حرکتی ضعیف تا سفتی عضله (تشنج) تا اختلال حرکتی (حرکت پریشی) را شامل شود.
کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشند که شامل:
- غش
- کاهش دید یا مشکل بینایی
- کاهش شنوایی یا مشکل در شنیدن اصوات
- مشکلات گفتاری
- ناتوانی در یادگیری
- مشکلات رفتاری
- تاخیر در رشد
- مشکلات بلع (دیسفاژی)
- مشکلات تغذیه‌ای
- مشکلات تنفسی
- رفلاکس معده – مری (GERD)
- یبوست
- شکنندگی استخوان‌ها
کودکانی که دچار فلج مغزی هستند، اغلب به آهستگی به نقاط عطف تحول و رشد خود مانند، یادگیری چرخیدن به طرفین در دوران نوزادی، نشستن، خزیدن یا راه رفتن می‌رسند. با اینکه فلج مغزی پیشرفت نمی‌کند یا با گذشت زمان تشدید نمی‌شود، علائم کودک ممکن است با بالا رفتن سن تغییر کند.
علت فلج مغزی چیست؟
فلج مغزی یک وضعیت ناتوانی حرکتی است که می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد. این عوامل ممکن است در طول دوران بارداری، هنگام تولد یا در مدت زمان کوتاهی پس از تولد ایجاد شوند. برخی از عوامل معمول شامل ناهنجاری‌های مغزی، عفونت‌ها و سکته مغزی هستند. در موارد نادر، فقدان اکسیژن می‌تواند عامل ایجاد فلج مغزی باشد. همچنین، در بسیاری از موارد، علت دقیق فلج مغزی نامشخص است.
گاهی اوقات، فلج مغزی به عنوان عوارضی از مشکلات دیگری رخ می‌دهد. این مشکلات می‌تواند شامل تولد نوزاد نارس، وزن کم در زمان تولد یا آسیب‌های دیگر باشد. این عوامل می‌توانند باعث تضعیف عملکرد مغز و سیستم عصبی شود و منجر به فلج مغزی گردند.
فلج مغزی یک وضعیت پیچیده است و نیاز به تشخیص و مراقبت‌های مناسب دارد. تیم پزشکی و متخصصان مربوطه می‌توانند با ارزیابی دقیق و درمان مناسب، بهبود و کاهش عوارض فلج مغزی را ایجاد کنند. همچنین، مراقبت و حمایت خانواده و تیم درمانی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به فلج مغزی ایفا می‌کنند.
تشخیص
متخصصان بالینی عمدتاً هنگامی که کودک در سن 6 تا 24 ماهگی است، فلج مغزی را تشخیص می‌دهند، زیرا زمانی است که کودک به نقطه عطف رشد خود مانند راه رفتن، کنترل دست‌ها و حرکات سر نمی‌رسد.
روند تشخیص فلج مغزی با سابقه پزشکی کامل و آزمایشات جسمانی شروع می‌شود. در طول آزمایشات اولیه، نورولوژیست یا پزشک کودکان سابقه کاملی از بارداری مادر و تولد و دوران نوزادی او تهیه می‌کند.
سپس، آزمایشات مختلفی از کودک گرفته می‌شود، که در زیر به آنها اشاره شده است:
- آزمایشات عصبی برای ارزیابی واکنش‌ها و عملکرد حرکتی کودک
- تصویربرداری اشعه ایکس
- الکتروانسفالوگرام (EEG)
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
- آنالیز آزمایشگاهی راه رفتن برای ارزیابی الگوی راه رفتن کودک
- سی‌تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری
- بررسی‌های ژنتیکی که مشکلاتی را ممکن است به طور ارثی در خانواده وجود داشته باشد، بررسی می‌کند
- آزمایشات متابولیسم، که عدم وجود یا ناکافی بودن آنزیم‌های خاصی را تشخیص می‌دهد (به عنوان مثال آمینو اسیدهای خاص، ویتامین‌ها یا کربوهیدرات‌ها) که جهت حفظ عملکرد طبیعی بدن لازم است.
درمان فلج مغزی در کودکان
از آنجایی که فلج مغزی به شیوه‌های مختلف در کودکان بروز می‌کند، طرح درمان کودک به فاکتورهای متعددی بستگی دارد، که شامل:
- سن، سلامت عمومی و سابقه پزشکی کودک
- نوع فلج مغزی که به آن مبتلا است
- شدت علائم
- تحمل کودک برای داروهای خاص، روش‌های درمانی و تراپی
- تحول مورد انتظار از فلج مغزی کودک
- ترجیح خانواده برای درمان
فلج مغزی یک مشکل مادام‌العمر است که درمانی ندارد، بنابراین درمان‌ها بر موارد زیر تمرکز دارد:
- پیشگیری یا به حداقل رساندن ناهنجاری فیزیکی
- بهبود حرکت و تحرک تا حداکثر مقدار ممکن
- بهبود سلامتی
- به بالاترین سطح رساندن توانایی کودک برای موفقیت در خانه، مدرسه و در جامعه
داروهایی که به کنترل فلج مغزی کمک می‌کند
در حالی که دارو فلج مغزی را درمان و رفع نمی‌کند، اما می‌تواند در کنترل علائم خاص آن مفید باشد. داروها شامل موارد زیر است:
- داروهای ضداسپاسم: کاهش اسپاسم عضلانی و شل شدن سفتی عضلات
- ضدتشنج: حمله یا تشنج را در کودکان مبتلا درمان می‌کند
- آنتی کولینرژیک: به کودکانی که دچار ریزش غیرقابل کنترل و شدید آب از دهان هستند، کمک می‌کند
- تزریق بوتاکس: به کاهش سفتی عضلات کمک می‌کند
متخصصان بالینی تعیین می‌کنند که کدام دارو برای کودک مفید است و آن را توصیه می‌کنند.
فیزیوتراپی (PT)
فیزیوتراپی با استفاده از کشش عضلات اسپاسمی کودک، در جلوگیری از انقباض عضلانی بسیار مفید است. بسیاری از کودکان بطور منظم فیزیوتراپی انجام می‌دهند تا تمرینات کششی و قدرتی انجام داده و در فعالیت‌هایی که به آنها در بهبود، انعطاف، تحمل و تحرک کمک می‌کند، شرکت می‌کنند. فیزیوتراپی را می‌توان با وسایل ارتوپدی مانند بریس یا اسپلینت ترکیب کرد.
فیزیوتراپی معمولاً از سنین پایین شروع شده و بر بهبود عملکرد مستقل حرکتی تمرکز می‌کند. انواع فیزیوتراپی که برای کودکان مبتلا به فلج مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به مشکلات حرکتی و علائم خاص آنها بستگی دارد.
فیزیوتراپی می‌تواند مشکلاتی را که در ادامه ذکر شده، برطرف کند:
- تعادل
- انعطاف
- تحرک
- حالت بدن
- قدرت
هنگامی که کودک فیزیوتراپی را شروع می‌کند، درمانگر در ابتدا مهارتهای حرکتی و تحرک کلی بدن را ارزیابی می‌کند تا بهترین دوره درمان را برای او مشخص کند. سپس فیزیوتراپ یک طرح درمانی را که شامل تمرینات قدرتی، کششی و تکنیک‌های شل کردن عضله است، براساس نیاز کودک برای او فراهم می‌کند.
تجهیزات ورزشی مورد استفاده در طول دوره فیزیوتراپی شامل ، وزنه‌ها، کش‌های مقاومتی، توپ‌های تعادل و دستگاه‌هایی برای بهبود حجم عضله است. اغلب کیسه‌های آب گرم ویخ نیز برای کمک به شل کردن و بهبود عضلات بکار گرفته می‌شود.
هدف فیزیوتراپ‌ها بر این اساس است که علائم را هر چه سریع‌تر درمان کنند، تا از عوارض دردناکی مانند اسکولیوز و انقباض دائمی عضله (کوتاه شدن تاندون‌ها و عضلات در فلج اسپاسمی متداول است) در آینده جلوگیری شود. تمرینات قدرتی برای کودکانی مفید است که دچار فلج مغزی حرکتی بوده و دچار شلی عضله و ضعف عضلانی هستند.
کاردرمانی (ot)
کاردرمانی به کودکان فلج مغزی در کسب استقلال، اعتماد به نفس و مهارتهای ضروری زندگی کمک می‌کند. کاردرمانگر از تمرینات، بازی‌ها و آموزش برای کمک به کودک در بهبود مهارتهای حرکتی ظریف، هماهنگی چشم و دست و تسلط مهارتهای اساسی مانند لباس پوشیدن یا حمام کردن استفاده می‌کند.
گفتار درمانی
گفتاردرمانگر می‌تواند به کودک کمک می‌کند تا مشکلات مربوط به ارتباط، بلع و غذا خوردن را مورد توجه قرار دهد. گفتار درمانی ممکن است شامل ارتباط تکمیلی (استفاده از یک سیستم کامپیوتری برای کمک به ارتباطات) و رشد مهارتهای غذا خوردن باشد که به مشکلات کودک بستگی دارد.
تزریقات عضلانی
به عنوان مثال تزریقات عضلانی که در بازو یا پا انجام می‌شود، می‌تواند برای برخی از کودکان فلج مغزی مفید باشد، پزشک براساس وزن کودک و عوامل دیگر، تعیین می‌کند چه مقدار دارو باید به کودک تزریق شود.
گرچه تزریقات یک درمان مطمئن است، اما نتایج اغلب به مدت چند هفته تا چند ماه دوام دارد. برای ادامه تاثیرگذاری آن، لازم است تزریقات تکرار شود.
وسایل کمکی غیرجراحی برای فلج مغزی
کنترل شرایط فلج مغزی معمولاً شامل چندین وسایل کمکی غیرجراحی است که در ادامه به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم:
- وسایل کمکی برای نشستن و تثبیت وضعیت بدن. این وسایل به کودک در نشستن، دراز کشیدن یا ایستادن کمک می‌کند که می‌تواند شامل ویلچر، واکر و صندلی ارگونومیک باشد که وضعیت مناسب بدن را بهبود می‌بخشد.
- وسایل حمایتی. وسایل حمایتی یا ارتوتیک برای پیشگیری از ناهنجاری بکار گرفته می‌شود و حمایت و محافظت لازم را برای اندام و میان تنه کودک فراهم می‌کند. این ابزارها شامل بریس و اسپلینت هستند.
- ابزارهای مخصوص غذا خوردن یا نوشتن. چنگال، قاشق‌ها، چاقوها، خودکارها و مدادها می‌توانند برای کودکانی که دچار مشکلات مهارت حرکتی هستند، طراحی شوند.
- وسایل کمک ارتباطی. وسایل کمک ارتباطی برای کمک به کودکانی به کار گرفته می‌شود که مشکل شنوایی، درک یا ارتباطی با دیگران دارند. این وسایل می‌تواند شامل کتاب‌ها و پوسترهای مصور ویژه، تخته‌های الفبا باشد که برای می‌توانند پیام‌ها را با صدای بلند بخوانند و همچنین کامپیوترهایی با برنامه‌ها و عملکردهای انطباقی مانند نرم‌افزار تشخیص صدا است.
جراحی برای درمان فلج مغزی
در برخی موارد، جراحی می‌تواند به عنوان یک روش موثر برای کنترل علائم فلج مغزی مورد استفاده قرار گیرد. این جراحی‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
1. جراحی ارتوپدی: جراحان ارتوپدی می‌توانند علائم فلج مغزی را که باعث تخلیه اسکلت و عضلات بدن می‌شود، مانند اسپاسم و انقباض عضلانی، درمان کنند. این نوع جراحی توصیه می‌شود در صورتی که اسپاسم عضلانی باعث مشکلات حرکتی، تعادل و هماهنگی شود. علاوه بر این، با کشیدن یا آزاد سازی عضلات منقبض و تاندون‌هایی که بسیار کوتاه هستند، می‌توان اسپاسم در پاها را کاهش داد. همچنین، این جراحی در درمان اسکولیوز (خمیدگی ستون فقرات)، دررفتگی لگن و ناهنجاری‌های قوزک و پا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
2. جراحی مغز و اعصاب: برخی از کودکان مبتلا به فلج مغزی با درد و اسپاسم شدید روبرو هستند که نیاز به جراحی مغز و اعصاب دارند. در این روش جراحی، یک پمپ باکلوفن (Baclofen) کارگذاری می‌شود که می‌تواند به کنترل درد و اسپاسم‌های ناشی از فلج مغزی کمک کند. این پمپ یک دستگاه کوچک است که زیر پوست شکم قرار داده می‌شود و داروی باکلوفن را که یک ماده شل کننده عضله است، به طور مستقیم به درون کانال ستون فقرات ارسال می‌کند. همچنین، جراحان مغز و اعصاب می‌توانند ریزوتومی انتخابی پشتی را انجام دهند که به وسیله آن، اعصاب خاصی در ستون فقرات قطع می‌شوند تا اسپاسم را کاهش داده و حرکت و وضعیت بدن کودک را بهبود بخشند.
نگرش دراز مدت برای فلج مغزی چیست؟
گرچه فلج مغزی یک مشکل مادام‌العمر است که قابل بازگشت نیست، اما با درمان‌های پزشکی و جراحی مناسب، کودک مبتلابه فلج مغزی می‌تواند زندگی غنی و مفیدی داشته باشد.
