پاسخ به این سؤال مثبت است، هدف از درمان آرتروز جلوگیری از سیر پیشرفت بیماری، کاهش درد، حفظ تحرک مفصل و به حداقل رساندن ناتوانی جسمی ایجاد شده ناشی از بیماری است. درمان را می توان به دو بخش درمان غیردارویی و درمان دارویی تقسیم نمود.
فهرست مطالب
درمان غیردارویی آرتروز
هدف از این نوع درمان آرتروز کاهش درد و پیشگیری از روند بیماری بدون استفاده از داروست و شامل مراحل زیر است:
تغییر و اصلاح وضعیت زندگی
فعالیت های مکانیکی نامناسب می توانند هم باعث ایجاد و هم باعث تشدید بیماری آرتروز شوند. به همین خاطر به بیماران توصیه می شود تا جایی که ممکن است از انجام کارهایی که به مفصل فشار زیادی وارد می سازد پرهیز نمایند. به عنوان مثال بیماری که به آرتروز زانو، ران یا کمر مبتلا است نباید از پله و سربالایی و سرازیری با شیب زیاد، بالا و پایین برود و در صورت لزوم، پله ها را یک به یک طی کند. خم کردن مفصل زانو به شکل چهار زانو یا دو زانو نشستن برای مفصل بسیار مضر است.
بنابراین حتی در مهمانی ها که میز و صندلی وجود ندارد بدون خجالت از دیگران بایستی پای خود را دراز کنید و یا میزبان را ترغیب به تهیه میز و صندلی برای مهمانی های بعدی نمایید! مشکل مهم دیگر، سر پا نشستن در سر توالت های ایرانی است که برای بسیاری از بیماران مبتلا به آرتروز زجر آور است. راه حل منطقی و خیلی راحت آن استفاده از توالت های فرنگی است که نوع سیار آن هم در دسترس است.
نکته ی مهم دیگر از پرهیز از حالت هایی است که مفصل را به مدت طولانی در یک وضعیت ثابت نگه می دارد (به عنوان مثال مسافرت طولانی با اتوبوس) و نیز پرهیز از حرکات جهشی، چرخشی و تند برای بیمار ضروری است، همچنین لازم است که بیمار مبتلا به آرتروز برای خوابیدن از تختخواب با ارتفاع مناسب استفاده نماید و به هیچ عنوان بر روی زمین قرار نگیرد. در آرتروز مفصل ران ایستادن طولانی مدت فشار زیادی به مفصل بیمار وارد می کند بنابراین چنین بیمارانی بایستی از سر پا ایستاده طولانی مدت خودداری نمایند.
کاهش وزن در بیماران چاق یکی از ارکان مهم درمان است و چه بسا با کاهش وزن، بیمار حتی از مصرف دارو بی نیاز می شود. بسیاری از بیماران را دیده امی که در شروع آرتروز وزن خود را کاهش داده اند و درد ناشی از این بیماری را به فراموشی سپرده اند. در مراحل پیشرفته آرتروز به خاطر عدم تحرک شخص به دلیل درد شدید مفاصل، لاغر شدن بسیار مشکل است و فرد به علت عدم تحرک کافی روز به روز چاق تر شده، فشار بیشتر ی به مفصل وارد می آید و بیماری وخیم تر می شود و به همین صورت آرتروز باعث چاقی و چاقی باعث پیشرفت آرتروز می شود.
استراحت در طول روز نیز در تسکین درد و کاهش روند بیماری بسیار مؤثر است اما استراحت و بی حرکتی کامل توصیه نمی شود. استفاده از کفش مناسب هم در بسیاری از بیماران آرتروزی نقش بسزایی در درمان داشته است.
در مواردی که بیمار دچار عیوب اسکلتی و اشکالات ارتوپدیک می باشد باید این عیب زمینه ای برطرف شود (مثلاً ساق پای پرانتزی شکل). برای اصلاح این عیوب گاهی از وسایل کمکی مثل کرست، بریس، چوب زیر بغل، عصا یا عصاهای دو طرفه (واکر) استفاده می شود. گاهی استفاده از یک عصا بیش از هر چیز دیگر در درمان بیماری مؤثر است اما متأسفانه بیماران، به خاطر مسائل فرهنگی و به دلیل اینکه دیرتر پیر به نظر آیند از آن استفاده نمی کنند!
گرم کردن مفصل
استفاده از گرما بر روی مفصل قبل از حرکت باعث کاهش درد و خشکی مفصل می شود. برای گرم نگه داشتن می توان از کیسه ی آب گرم یا تشکچه های برقی یا دوش آب گرم استفاده نمود.
فیزیوتراپی و حرکت درمانی
استفاده از امواج اولتراسوند و گرما درمانی (حمام پارافینی و گرمای مرطوب) در تسکین درد بیمار مؤثر است. حرکت درمانی یا ورزش طبی، انجام حرکات ورزشی هوازی (ایروبیک) در آرتروز هم از لحاظ پیشگیری و هم از لحاظ درمان تأثیر بسزایی دارد. نکته قابل توجه اینکه مفصل بایستی به صورت کنترل شده و صحیح انجام شود و از انجام حرکات و فعالیت هایی که باعث افزایش درد می شوند پرهیز گردد. تنظیم یک برنامه ی درمانی برای بیمار توسط فیزیوتراپیست به خصوص در مواردث که بیماری شدت دارد لازم و ضروری است.
نقش پیشگیری ورزش
ورزش مناسب باعث کاهش وزن و در نتیجه کاهش فشار وارده به مفصل می شود. ورزش صحیح در یک فرد سالم با افزایش انعطاف پذیری مفصل و زیاد شدن گردش خون در مفصل از ایجاد آرتروز پیشگیری می نماید و علاوه بر آن، به استحکام و تقویت بیشتر عضلات اطراف مفصل کمک می کند و این امر خود باعث پیشگیری از بروز آرتروز است.
نقش حرکت درمانی
حرکت درمانی عضلات اطراف مفصل را تقویت می کند. عضلات اطراف مفصل در محافظت غضروف مفصل در مقابل فشار نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند. زمانی که فشار بر روی مفصل کاهش یافت آرتروز رو به بهبود می رود. در بخش های بعدی کتاب، روش انجام اینگونه حرکات ورزشی که در درمان بسیار مؤثر است را بیان خواهیم کرد.
درمان دارویی
درمان اصلی آرتروز غیر دارویی است ولی گاهی پزشک ناچار می شود جهت تسکین درد بیمار، کاهش سیر سریع بیماری و نیز بهبود وضعیت غضروف ها دارو تجویز نماید. تجویز نوع دارو و میزان آن از هر فردی به فرد دیگر متفاوت است و این امر خطیر را پزشک معالج بر عهده خواهد داشت. در فردی که درد خفیفی دارد بهترین دارو استامینوفن است. این دارو به صورت قرص، شربت و شیاف وجود دارد و بیمار مبتلا به آرتروز می تواند هر 4 تا 6 ساعت یک یا دو قرص مصرف نماید.
در صورت ادامه درد و در صورتی که فرد سابقه زخم عده یا اثنی عشر نداشته باشد، می توان از داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند بروفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین، پیروکسیکام، و یا آسپرین استفاده کرد. بروفن به صورت شربت و قرص های 200 و 400 میلی گرم و کپسول های ژلاتینی 400 میلی گرمی در بازار ایران موجود است. دیکلوفناک سدیم به صورت قرص 25، 50 و 100 میلی گرم، آمپول 75 میلی گرم و شیاف 50 و 100 میلی گرمی و به صورت ژل موضعی ساخته شده است. ایندومتاسین نیز به صورت کپسول 25 و قرص 75 میلی گرمی و شیاف در دسترس است.
پیروکسیکام به صورت کپسول، ژل موضعی و آمپول می تواند مورد استفاده قرار گیرد. آسپرین به صورت قرص های 100 و 325 و 500 میلی گرم موجود است. از بین داروهای فوق پیروکسیکام به صورت کپسول خوراکی و نیز اشکال موضعی ژل پیروکسیکام و دیکلوفناک سدیم کمترین آثار سوء را به زخم معده و اثنی عشر به همراه دارند. امروزه داروهای جدیدتری از دسته ی داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی وارد بازار دارویی کشور شده است که دارای اثرات بهتر و عوارض کمتری می باشند از جمله این داروها می توان از کپسول سلکوکسیب و یا قرص ملوکسیکام نام برد.
تزریق داخل مفصل باید توسط متخصص مربوطه انجام گردد. دسته ی دیگر داروهای مورد استفاده در آرتروز داروهای جدید موسوم به غضروف ساز با نام علمی گلوکورونیداز هستند که امروزه با نام های تجاری در دسترس قرار گرفته اند. این داروها به طور کلی در بهبود وضعیت غضروف ها مؤثرند.
عوارض داروهای ضدالتهابی غیر کورتونی
مهمترین عارضه داروهای ضدالتهابی غیر کورتونی عوارض گوارشی آنها است.مصرف خوراکی این داروها و گاهاً مصرف آن ها به طریقه ی تزریقی یا شیاف خصوصاً در کسانی که سابقه ی بیماری گوارشی دارند باعث ایجاد یا تشدید زخم معده و اثنی عشر و گاهی خونریزی گوارشی می شوند. تهوع، استفراغ، سوزش سردل، ترش کردن و بی اشتهایی از عوارض گوارشی دیگر این داروهاست. با توجه به اینکه این داروهای ضد التهابی غیر کورتونی اثرات تداخلی و متقابلی بر بسیاری از داروهای دیگر دارند بنابراین اگر بیمار داروهای دیگری نظیر داروهای ضدبارداری یا ضدانعقاد یا ضد فشار خون مصرف می کند باید پزشک معالج خود را مطلع سازد. امروزه مصرف نوع تزریقی این داروها بدلیل عوارض شناخته شده بسیار محدود شده است.
درمان جراحی
گاهی به عنوان آخرین مرحله درمان آرتروز عمل جراحی مورد استفاده قرار می گیرد که این عمل جراحی به روش های مختلفی انجام می شود. به طور خلاصه اعمال جراحی زیر می تواند برای درمان جراحی آرتروز انجام شود.
خشک کردن مفصل (آرترودز یا فیوژن): در این روش سطوح مفصلی برداشته می شود و دو استخوان مربوطه به یکدیگ جوش می خورند. با این عمل بیمار به طور کامل از درد رهایی می یابد ولی تا آخر عمر از حرکت دادن مفصل محروم است.
مفصل سازی یا تعویض مفصل: در این روش به کمک جراحی یک مفصل مصنوعی جایگزین مفصل معیوب بیمار می شود.
استئوتومی: در مواردی که فشار روی یک قسمت از سطوح مفصل بیشتر از قسمتهای دیگر است جراح با انجام عمل جراحی استئوتومی(برداشتن قسمت های اضافی و معیوب مفصل و استخوانچه های تشکیل شده ی اضافه) فشار را به طور یکنواخت در سطوح مفصل توزیع می کند. به این صورت پرخونی یا احتقان درون استخوان کاهش یافته و از فشار بیش از حد بر روی کپسول مفصلی کاسته می شود و بدین ترتیب درد و ناراحتی بیمار کاهش می یابد.
پیشگیری
همانگونه که در قسمت درمان غیردارویی توضیح داده شد جهت پیشگیری از ابتلا به آرتروز باید به این نکته ی اساسی توجه داشت که به هیچ عنوان فشار بیش از حد به مفصل وارد نیاید. رفتارهای اشتباهی که در بسیاری از افراد در جامعه وجود دارد مثل سر دو پا نشستن، دو زانو نشستن، بالا و پایین رفتن زیاد از پله، حمل و نقل بار سنگین، بد نشستن هنگام مطالعه یا رانندگی و غیره همگی باعث می شود که اشخاص خیلی زود دچار آرتروز شوند.
برای پیشگیری از این ابتلا زود هنگام باید سبک و روش زندگی خود را به شیوه صحیح آن تغییر داده و آن را به صورت یک روال کلی و همیشگی اجرا کنیم. صحیح بایستیم و بنشینیم و بخوابیم. پله را از زندگی خود حذف کنیم برای مثل یک یا دو پله در ورودی آشپزخانه باعث می شود که خانم خانه دار در شبانه روز حدود 200 پله را بپیماید. برای مطالعه و صرف غذا و مهمانی ها از میز و صندلی استفاده کنیم که ناچار نشویم مدتها زانو و کمر و گردن خود را خم نگه داریم.
برای خوابیدن از تختخواب و در صورت درد مفصل از توالت فرنگی استفاده کنیم. اشیاء را به طرز صحیح از زمین بلند کنیم و اشیاء سنگین را بلند نکنیم. به کمک ورزش و نرمش منظم روزانه عضلات اطراف مفصل خود را تقویت کنیم تا فشار بیش از حد به مفاصل وارد نیاید. تغذیه صحیح داشته باشیم و از لبنیات و شیر و مواد پروتئینی به حد لازم استفاده کنیم. چنانچه ناهنجاری استخوانی وجود دارد (مثلاً کوتاهی یک پا) با مشورت با ارتوپد درصد اصلاح آن براییم تا دچار آرتروز زودرس نشویم.
آرتروز مفصل زانو شایعترین بیماری تخریبی مفاصل بدن است و ابتلا زنان به آن بیشتر از مردان است. آرتروز زانو می تواند بین دو ناحیه استخوان ران به ساق و یا استخوان کشکک به ران ایجاد شود.
حرکت درمانی یا ورزش طبی
همانگونه که قبلاً اشاره شد حرکت درمانی از لحاظ پیشگیری و درمان آرتروز نقش مهمی را ایفا می کند. حرکت درمانی به مجموعه حرکاتی گفته می شود که جهت تقویت عضلات اطراف مفصل و خونرسانی بهتر به مفصل انجام می شود. در این بخش بعضی از حرکات ورزش طبی برای درمان آرتروز زانو که یکی از مهمترین مفاصل بدن بوده و آرتروز آن در ایران از شیوع بالایی برخوردار است، توضیح داده می شود.
حرکت انقباضی ایزومتریک عضله چهار سر ران
مهمترین و بهترین روش برای بیماری های مفصل زانو همین حرکت است. این تمرین ساده و راحت بوده و نیاز به وسیله ای خاص برای انجام آن نیست و در تمام اوقات روز و در هر مکانی قابل اجراست. فقط فرد باید بتواند آن را بیاموزد. روش انجام این حرکت بسیار مؤثر بدین صورت است که فرد در حالت ایستاده یا نشسته سعی می کند عضله ی چهار سر ران خود را سفت یا منقبض کند. در این حالت استخوان کشکک به طرف بالا حرکت می کند. روش دیگر این است که فرد یک حوله یا بالش به اندازه ی 10 سانتی متر زیر زانو قرار داده و سعی کند با سفت کردن عضلات ران بر روی بالش فشار آورد و مچ پا را از زمین بلند نماید.
حرکت بلند نمودن مستقیم پا
روش انجام این ورزش طبی به این صورت است که فرد طاقباز می خوابد و سعی می کند پا را به طور ملایم و به اندازه 45 درجه بلند نماید. از بلند نمودن بیش از حد پا باید خودداری کرد زیرا این کار فشار زیادی بر کمر وارد می سازد. می توان همین حرکت را با یک وزنه مناسب و سبک انجام داد.
علائم بالینی آرتروز مهره های گردن
آرتروز گردن یکی از شایعترین علل دردهای گردن است و در افراد بیش از 45 سال بیشتر دیده می شود. شکایت اصلی بیماران درد، سفتی عضلات و محدودیت حرکات گردن می باشد. درد گردن بیشتر پس از مدتی بی حرکتی به عنوان مثال نگه داشتن سر در یک وضعیت ثابت به مدت طولانی بوجود می آید.
درد معمولاً از پشت گردن شروع می شود و به وسط شانه ها و گاه خود شانه ها انتشار می یابد. زمانی که استئوفیت ها تشکیل شوند و بر روی ریشه های اعصاب و یا پرده های نخاع فشار بیاورند درد به دستهای بیمار نیز تیر می کشد. حرکات گردن ممکن است محدود و دردناک باشد.
در آرتروز مهره های گردن که منتشر و پیشرفته است قسمت های مختلف ستون فقرات مهره ای مبتلا می شوند و فاصله بین مهره ای کمر شده و استخوانچه های اضافی (استئوفیت) در کنار مهره ها نیز ممکن است بوجود آید. گاهی این استئوفیت ها در عقب و طرفین مهره ها ایجاد می شود و بر روی نخاع و ریشه های اعصاب فشار وارد می آورند. علت آرتروز گردن به خوبی معلوم نیست ولی علاوه بر افزایش سن، نقش ضربه به مهره ها را در بوجود آمدن این بیماری مهم می دانند.
نکات مهم در درمان آرتروز گردن
درمان آرتروز گردن مانند انواع دیگر آرتروز است. بایستی گردن را گرم نگه داشت و در بعضی از موارد از گردنبندهای طبی استفاده کرد. از داروهای ذکر شده در صفحات قبل نیز می توان برای تسکین درد استفاده کرد. ماساژ دادن عضلات و حرکت درمانی هم بسیار مؤثر است.
حرکت درمانی یا ورزش طبی در مورد آرتروز گردن
تمرین حرکتی که در جهت بهبود و درمان آرتروز گردن مورد استفاده قرار می گیرد انجام حرکات انقباضی عضلات اطراف ستون فقرات گردنی است. انجام این حرکات نرمشی با تقویت عضلات گردن استحکام بهتر ستون مهره های گردنی را همانند گردنبندی محکم تضمین می کند. جهت انجام این تمرینات به حالت نشسته بر روی لبه تخت قرار گرفته و سر و گردن را در وضعیت صاف نگه داشته به صورتی که سر مستقیم و بدون خمیدگی به سمت جلو عقب یا طرفین باشد.
هر دو دست خود را به پیشانی گذاشته و در همان وضعیت اولیه گردن (صاف و بدون خمیدگی) سر را به دست ها و دستها را به سر بدون ایجاد حرکت در گردن فشار دهید به مدت 5 ثانیه مکث کرده و به حالت اولیه برگردید. این تمرین را 10 الی 15 مرتبه تکرار کرده و سه بار در طول شبانه روز انجام دهید. همین تمرینات در حالیکه دستها در پشت سر، در بالای گوش راست و در بالای گوش چپ بدون خم شدن گردن به پشت یا طرفین و به همان تعداد انجام دهید. توجه داشته باشید که فشار وارد شده به مهره های گردنی بسیار کم است و سر و گردن هیچگونه حرکتی نمی کند.
نکته ها: شایعترین شکل آرتروز اولیه بزرگ شدن استخوان های مفاصل بین بند انگشتی دور (دیستال) و با شیوع کمتری در مفاصل بین بند انگشتی نزدیک (پروگزیمال) می باشد. در کشور ایران این نوع آرتروز را به میزان زیادی در زنان قالیباف مشاهده می کنیم. درد آرتروز مفصل ران به ناحیه مغبنی تیر می کشد ولی ممکن است به ناحیه سرینی و یا قسمت بالای ران کشیده شود. حتی گاهی این آرتروز به صورت درد زانو تظاهر می نماید. آرتروز ستون فقرات باعث درد موضعی و سفتی در مهره ها می شود.
ممکن است یک استخوانچه ی اضافی (استئوفیت) سوراخ عصبی مهره را ببندد و به ریشه ی اعصاب فشار آورد و موجب درد شود. ممکن است دیسک بین مهره ای تخریب شده فتق پیدا کند و یا مفصل دچار حالت نیمه در رفتگی بشود که همه ی اینها باعث ایجاد درد با انتشار به دستها و یا پاها می شود. آرتروز در قسمت داخلی زانو باعث ایجاد پای پرانتزی (واروس) و در قسمت خارجی زانو باعث ایجاد پای ضربدری (والگوس) می شود. تغییر محور فشار وزن بدن بر روی زانوها در افراد دارای پای ضربدری و افراد دارای پای پرانتزی خود باعث ایجاد آرتروز زودرس خواهد شد.
گاهی در اثر آرتروز کیستی به نام کیست بیکر در ناحیه ی پشت مفصل زانو بوجود می اید. اگر تعداد سه یا بیشتر و یا گروهی از مفاصل درگیر بشوند به آن آرتروز عمومی (ژنرالیزه) می گویند. پیاده روی بر روی سطح صاف به میزان ساعت در روز می تواند به صورت مطلوبی از ابتلا به آرتروز پیشگیری نماید و از پیشرفت بیماری ممانعت کند. همچنین پیاده روی از خشک شدن مفاصل جلوگیری می کند اما پیاده روی طولانی مدت به بیماران توصیه نمی شود. صاحبان بعضی از مشاغل بیشتر از دیگران به آرتروز قسمت های از بدن مبتلا می شوند به عنوان مثال قالیبافان به آرتروز مفاصل بین انگشتی دستها، دندانپزشکان به آرتروز مفاصل مهره های کمری گردن، کشاورزان به آرتروز زانو، رانندگان به آرتروز مفصل زانو، مهره های کمر و گردن و آرایشگران به آرتروز مفاصل بین انگشتی دستها و مهره های کمری و گردنی بیشتر مبتلا می شوند.
در ورزشکاران نظر به رشته ی ورزشی، مفاصل خاصی خطر بیشتری جهت ابتلا به آرتروز دارند. به عنوان مثال در کشتی مهره های گردنی، آرنج و زانو، در فوتبال مهره های گردن، مچ پا، زانو و لگن، در ژیمناستیک شانه، آرنج، لگن و مچ دست، در ورزش های رزمی و وزنه برداری ستون مهره ها، در دو میدانی زانو و لگن، در دوچرخه سواری زانو و در اسکی انگشت شست پا مفاصل مستعد به ابتلا به آرتروز هستند.
خواننده گرامی :
پیشنهاد می شود مطالب زیر را جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه * آرتروز* مطالعه فرمایید.
منبع : کتاب آرتروز
