شانه به عنوان یک مفصل بسیار قابل حرکت، در معرض بیشترین خطر دررفتگی قرار دارد. دررفتگی به معنای جدا شدن دو استخوان در نقطه اتصال مفصل است. دررفتگی شانه معمولاً در ورزش‌های تماسی اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند در تصادفات روزمره مانند سقوط نیز رخ دهد. خطر دررفتگی شانه در تمام افراد، از ورزشکاران تا غیرورزشکاران، از کودکان تا بزرگسالان وجود دارد. برای درمان دررفتگی شانه، مناسب است به پزشک مراجعه کنید تا شانه را به مکان اصلی خود بازگرداند. درمان فیزیوتراپی و توانبخشی پس از جاانداختگی شانه، به منظور پیشگیری از تکرار آسیب، آغاز می‌شود. دررفتگی شانه نیازمند درمان فوری است.
فهرست مطالب
دررفتگی شانه چیست؟
ساختار شانه از سه قسمت تشکیل شده است: ترقوه (کلاویکل)، کتف (اسکاپولا) و سر استخوان بازو (هومروس). سر گرد استخوان بازو و انتهای کاسه‌ای شکل استخوان کتف، همچون گوی و کاسه، با یکدیگر ارتباط دارند. زمانی که شانه آسیب می‌بیند، ممکن است ناحیه‌های مختلفی از آن تحت تأثیر قرار بگیرند. این امور شامل زمین خوردن روی شانه، دراز کشیدن دست به صورت ناگهانی، یا حرکت دادن شانه به محدوده خارج از حرکت معمول آن است. این موارد ممکن است منجر به خروج سر استخوان بازو از حفره مفصلی شود و باعث مشکلات مفصلی گردد.
آسیب‌های شانه ممکن است منجر به آسیب به بخش‌های مختلفی از این ساختار شود، از جمله استخوان، رباط، لابروم (لبه غضروفی دور کاسه مفصلی)، عضلات و تاندون‌ها. این آسیب‌ها می‌توانند منجر به مشکلات مختلفی در شانه شود و نیازمند مراقبت و درمان متناسب با نوع و شدت آسیب باشند.
چنانچه ضربه‌ای ناگهانی به شانه وارد شود و باعث خارج شدن استخوان‌های مفصل از جای اصلی خود شود، مفصل درمیرود. دررفتگی یکی از شایعترین آسیب‌دیدگی‌های درگیرکننده شانه است.
انواع دررفتگی شانه
اگر شانه ناگهان آسیب ببیند یا دست چرخانده شود، ممکن است سر استخوان بازو از کاسه کتفی مفصل شانه خارج شود. دررفتگی شانه دارای دو نوع جزئی و کامل است.
دررفتگی جزئی
دررفتگی جزئی یا نیمه‌دررفتگی زمانی رخ می‌دهد که تماس بین گوی و کاسه مفصل شانه تا حدی از بین رفته باشد. نیمه‌دررفتگی پنجاه درصدی به این معنا است که نیمی از تماس بین سطوح مفصلی از بین رفته است.
دررفتگی کامل
منظور از دررفتگی کامل این است که نیمه‌دررفتگی صددرصدی رخ داده است و سطوح مفصلی دیگر هیچ تماسی با هم ندارند. اگر احتمال می‌دهید که شانه‌تان دررفته باشد، به سرعت برای درمان اقدام کنید.
دررفتگی یا جدا شدن
اشتباهاً، اغلب در ارتباط با دررفتن شانه از جدا شدن شانه صحبت می‌شود، اما این دو نوع آسیب کاملاً متفاوت هستند. شناخت تفاوت بین این دو نوع آسیب بسیار حائز اهمیت است، زیرا مسائل مربوط به مدیریت، درمان و توانبخشی این دو عارضه با یکدیگر متفاوت است. در حالت جدا شدن شانه، استخوان ترقوه از کتف جدا می‌شود و با آن تماس ندارد.
عوارض و احساس ناشی از دررفتگی شانه
اکثر بیمارانی که شانه‌شان درمیرود، احساس می‌کنند که سر استخوان بازو از کاسه مفصلی بیرون آمده است و در اثر این آسیب‌دیدگی دچار عوارض زیر می‌شوند:
- درد
- ناتوانی در حرکت دادن بازو
- ظاهر غیرعادی شانه
اگر با نشانه‌ها یا علائم آسیب دیدن عصب‌ها یا رگ‌ها مواجه شدید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص دررفتگی شانه
پزشکان دررفتگی شانه را براساس علائم، پرونده پزشکی و نتایج تصویربرداری‌ها تشخیص می‌دهند. پزشک دررفتگی شانه را از شکستگی شانه، پارگی شانه (آسیب دیدن بافت‌های نرم) و جدا شدن شانه افتراق می‌دهد؛ جدا شدن شانه به رباط‌های متصل به مفصل آکرومیوکلاویکولار (مفصل اخرمی ـ ترقوه‌ای) آسیب می‌زند و در محل اتصال ترقوه به کتف رخ می‌دهد.
سابقه و پرونده پزشکی
توصیف دقیق علائم و پرونده پزشکی در تعیین ماهیت آسیب‌دیدگی شانه به پزشک کمک می‌کند. پزشک پرسش‌هایی را درباره چگونگی و زمان آسیب دیدن شانه، محل درد، محدود شدن دامنه حرکتی و احساس گزگز یا بی‌حسی از بیمار می‌پرسد. همچنین پزشک از بیمار می‌خواهد که آسیب‌دیدگی‌های قبلی را شرح بدهد، سابقه آسیب‌دیدگی بر انتخاب روش مناسب درمان اثر می‌گذارد.
معاینه بالینی
پزشک شانه را کاملاً معاینه می‌کند، وجود نشانه‌های آسیب‌دیدگی را بررسی می‌کند و قدرت و دامنه حرکتی بازو را ارزیابی می‌کند. همچنین پزشک ظاهر شانه را نیز بررسی می‌کند، برای مثال اگر جلوی شانه فرورفته به نظر برسد، احتمالاً استخوان بازو کاملاً از کاسه مفصلی خارج شده است. ممکن است پزشک فشار ملایمی را به بخش‌های مختلف شانه وارد کند تا ناحیه‌های حساس به لمس را تشخیص بدهد.
رادیوگرافی
پزشکان غالباً دستور می‌دهند که برای کسب اطلاعات بیشتر درباره شانه دررفته از شانه عکس رادیوگرافی گرفته شود. در این روش از پرتوهای پرتوان نور برای تهیه تصویر از استخوان‌های مفصل شانه استفاده می‌شود. خارج شدن سر استخوان بازو از حفره مفصلی، جهت این حرکت و میزان دور شدن از موقعیت عادی در عکس رادیوگرافی دیده می‌شود.
همچنین عکس رادیوگرافی شکستگی احتمالی سه استخوان تشکیل دهنده شانه (ترقوه، کتف و سر استخوان بازو) را نشان می‌دهد.
اسکن MRI
در اسکن MRI از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تهیه تصاویر سه‌بعدی رایانه‌ای از بافت‌های نرم داخل بدن استفاده می‌شود. اسکن MRI آسیب دیدن تاندون‌ها یا رباط‌های دور مفصل شانه و محل پارگی لابروم را نشان می‌دهد ـ لابروم حلقه بافتی نرمی دور کاسه مفصل شانه است.
همچنین MRI ناحیه‌هایی از استخوان را نشان می‌دهد که دچار ریزشکستگی است یا در حال بهبود و جوش خوردن فعال است.
سی تی اسکن
در تهیه تصاویر دوبعدی و سه‌بعدی از شانه، از فناوری CT اسکن و ترکیبی از رادیوگرافی و برنامه رایانه‌ای استفاده می‌شود. CT اسکن نسبت به رادیوگرافی معمولی، جزئیات بیشتری از استخوان‌های شانه را نمایش می‌دهد و امکان تشخیص آسیب‌دیدگی‌های جزئی در قسمت‌های مختلف شانه را فراهم می‌کند. به عنوان مثال، در صورتی که شانه چندین بار دررفته باشد، ممکن است بخش‌هایی از کاسه مفصلی خارج شده و به عبارتی لبه‌های آن را پر کند، که این مشکل ممکن است باعث بروز ناپایداری مزمن در شانه شود.
درمان دررفتگی شانه
بهبودی کامل دررفتگی شانه به شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد، البته اکثر بیماران ظرف چند هفته یا چند ماه بهبود می‌یابند.
جاانداختن بسته
اغلب بیمارانی که شانه‌شان دررفته است، برای درمان فوری به اورژانس مراجعه می‌کنند تا پزشک بدون نیاز به جراحی، سر استخوان بازو یا هومروس را به داخل کاسه مفصلی برگرداند. پزشک برای انجام این عمل، ابتدا بی‌حسی موضعی را برای تسکین درد اعمال می‌کند و سپس سر استخوان بازو را با دست داخل کاسه مفصل برمی‌گرداند.
بلافاصله پس از جااندازی شانه، درد تقریباً آرام می‌شود. این روند تقریباً نیم ساعت طول می‌کشد و بیمار معمولاً ظرف یک ساعت به خانه بازمی‌گردد.
اگر شانه بیش از یک بار دررفته باشد، ممکن است بافت‌های نرم پایدار‌کننده شانه دیگر نتواند سر استخوان بازو را محکم داخل حفره مفصلی نگه دارد. ناپایداری شانه با استفاده از آزمایش‌های تشخیصی مانند MRI تشخیص داده می‌شود. در این صورت پزشک ضرورت انجام دادن جراحی را برای ترمیم یا محکم کردن رباط‌های کشیده یا پاره شده نگهدارنده مفصل بررسی می‌کند.
ثابت نگه داشتن شانه و استفاده از یخ
وقتی پزشک شانه دررفته را جامی‌اندازد، شانه تا چند روز متورم و دردناک خواهد بود. استراحت دادن به شانه و گذاشتن کیسه یخ روی شانه درد و التهاب را برطرف می‌کند.
پزشکان توصیه می‌کنند که بریس یا آتل به مدت چهار تا شش هفته برای ثابت نگه داشتن شانه و بازوی آسیب دیده بسته شود تا در این مدت عضله‌ها و دیگر بافت‌های نرم فرصت استراحت کردن و بهبود یافتن داشته باشد.
در دو روز نخست پس از دررفتگی شانه، روزی سه بار، هر بار به مدت 15 ـ 20 دقیقه کیسه یخ روی شانه بگذارید؛ سرمادرمانی به کاهش ورم و تسکین درد کمک می‌کند. اگر ورم کم نشد، می‌توانید یک یا دو روز دیگر هم از کیسه یخ استفاده کنید.
مصرف داروهای مسکن
دررفتگی شانه با احساس دردی عمیق و سنگین در مفصل شانه همراه است. التهاب بافت‌های نرم دور ناحیه آسیب دیده نیز ناراحتی بیشتری را به بیمار تحمیل می‌کند. پزشکان مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAID) را برای تسکین درد و کاهش التهاب توصیه می‌کنند.
بسیاری از داروهای NSAID، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه کنید. از عوارض جانبی مصرف داروهای NSAID می‌توان به ناراحتی یا زخم معده اشاره کرد، به همین دلیل پزشکان مصرف بلندمدت این دسته از داروها را توصیه نمی‌کنند.
مزایای درمان فیزیوتراپی برای دررفتگی شانه
پس از آن‌که پزشک سر استخوان بازو را به محل اصلی خود برگرداند و شانه را جاانداخت، آتل برای محافظت از شانه، جلوگیری از آسیب‌دیدگی مجدد و راحت‌تر شدن بیمار دور شانه بسته می‌شود. متخصص طب فیزیکی و توانبخشی پرونده پزشکی بیمار و سابقه آسیب‌دیدگی‌اش را بررسی می‌کند و معاینه بالینی را برای تعیین نیازهای توانبخشی وی انجام می‌دهد. متخصص بهترین برنامه توانبخشی را با توجه به نتایج معاینه و اهداف بیمار تهیه می‌کند تا بیمار توانایی حرکتی، قدرت، آگاهی مفصلی و مهارت‌های مربوط به ورزش‌های خاص را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و به روشی ایمن بازیابد. همچنین متخصص طب فیزیکی روش‌های کنترل درد و رفع التهاب را به بیمار آموزش می‌دهد.
طرح درمان طب فیزیکی و توانبخشی شامل موارد زیر می‌شود.
حرکات اصلاحی افزایش دهنده دامنه حرکتی
درد و ورم حرکت شانه را محدود می‌کند. متخصص فیزیوتراپی حرکات اصلاحی ایمن و مؤثر را با هدف بازیابی دامنه حرکتی کامل شانه به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین درمان دستی برای کاهش درد شانه انجام می‌شود.
حرکات تقویت کننده
ضعیف بودن عضله‌ها باعث ناپایداری مزمن شانه می‌شود و احتمال آسیب‌دیدگی مجدد را بالا می‌برد. متخصص فیزیوتراپی تمرین‌های تقویتی مناسب را با توجه به شدت آسیب‌دیدگی و پیشرفت بیمار در دوران نقاهت آموزش می‌دهد.
آگاهی مفصل و بازآموزی عضله
انجام دادن حرکات خاص به عضله‌های شانه کمک می‌کند تا چگونگی واکنش نشان دادن به نیروهای ناگهانی را از نو یاد بگیرند. متخصص فیزیوتراپی برنامه ورزش‌درمانی منحصربه فردی را برای ازسرگیری فعالیت‌های معمول طراحی می‌کند.
آموزش‌های مربوط به فعالیت‌ها یا ورزش‌های خاص
با توجه به نیازهای شغلی یا ورزشی‌تان، ممکن است به برنامه توانبخشی تکمیلی نیاز داشته باشید. در این موارد، متخصص طرح درمان را بر اساس فشاری که فعالیتتان بر شانه دارد، تنظیم می‌کند و تمام نیازهای بیمار، از جمله آسیب‌دیدگی خاص، در این طرح درمان در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال، اگر شما به عنوان یک پرتاب کننده بیسبال فعالیت می‌کنید و دستتان را مدام بالای سر می‌برید، متخصص فیزیوتراپی تمرین‌هایی را به شما آموزش می‌دهد تا به تدریج در پرتاب کردن پیشرفت کنید و در این بین مکانیک پرتاب توپ را به دقت تحت نظر می‌گیرد.
پیشگیری از دررفتگی شانه
دررفتگی شانه بستگی به درجه انعطاف‌پذیری آن دارد و احتمال دررفتگی شانه در هنگام انجام ورزش یا فعالیت‌های تماسی بیشتر است. متخصصان فیزیوتراپی حرکات و موقعیت‌هایی که به طور معمول منجر به دررفتگی شانه می‌شوند را شناسایی کرده و روش‌هایی را برای کاهش خطر دررفتگی آموزش می‌دهند. در شرایط زیر، مناسب است به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید:
۱. در صورت داشتن درد در شانه، به ویژه در هنگام انجام حرکات شدید و قوی.
۲. اگر علائمی دارید که باعث می‌شود فکر کنید شانه شما در حال سر خوردن، جابجا شدن یا حرکت نادرست است.
۳. در صورت شنیدن صدای درآمدن از جایگاه در شانه همراه با درد.
در صورت داشتن سابقه دررفتگی شانه، اگر شانه بهبود نیافته باشد، قدرت معمول شانه بازنگری نکند یا اگر آگاهی مفصلی ندارید، خطر آسیب‌دیدگی مجدد برای شانه بالا می‌رود. تحقیقات نشان می‌دهد که درصد زیادی از دررفتگی‌های شانه ممکن است دوباره تکرار شوند. متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی نقش مهمی در جلوگیری از آسیب‌دیدگی مجدد شانه دارند.
شروع ورزش یا فعالیت‌ها به زودی پس از دررفتگی شانه ممکن است باعث آسیب‌دیدگی مجدد شود. متخصصان طب فیزیکی زمان مناسب برای بازگشت به ورزش را تعیین می‌کنند و توصیه می‌کنند که تنها زمانی به فعالیت‌های ورزشی بازگردید که اطمینان حاصل شود که شانه قوی است و آماده برگشت به فعالیت می‌باشد. ممکن است متخصص طب فیزیکی توصیه کند بریس یا بند شانه‌بندی استفاده کنید تا فعالیت‌های قبلی خود را به تدریج و به صورت ایمن دوباره آغاز کنید.
