شانه متحرک‌ترین مفصل بدن است و به همین دلیل احتمال دررفتن آن بسیار بالا است. دررفتگی به معنای جدا شدن دو استخوان از هم در محل ملحق شدن به مفصل است. دررفتگی مفصل شانه عموماً در ورزش‌های تماسی رخ می‌دهد، البته تصادف‌های روزمره مانند زمین خوردن نیز می‌تواند باعث دررفتن شانه شود. احتمال دررفتگی شانه در تمام افراد از ورزشکاران گرفته تا غیرورزشکاران، کودکان و بزرگسالان وجود دارد. برای درمان دررفتگی شانه معمولاً باید به پزشک مراجعه کنید تا پزشک شانه دررفته را به سمت محل اصلی خود هدایت کند. طب فیزیکی و توانبخشی شانه پس از جاانداختن آن به منظور پیشگیری از آسیب‌دیدگی مجدد شروع میشود. دررفتگی شانه به درمان فوری نیاز دارد.
دررفتگی شانه چیست؟
شانه از ترقوه (کلاویکل)، کتف (اسکاپولا) و سر استخوان بازو (هومروس) تشکیل میشود. سر گرد استخوان بازو و انتهای کاسه‌ای شکل استخوان کتف، مانند گوی و کاسه در هم فرومی‌روند. شانه در اثر آسیب‌دیدگی‌هایی مانند زمین خوردن روی شانه یا دست دراز شده درمیرود، همچنین اگر شانه را در محدودهای فراتر از بازه حرکتی معمول آن حرکت بدهید و باعث خارج شدن سر استخوان بازو از حفره مفصلی شوید، مفصل درمیرود. دررفتگی به بسیاری از بخش‌های شانه، مانند استخوان، رباط، لابروم (لبه غضروفی دور کاسه مفصلی) و عضله‌ها و تاندون‌های دور شانه آسیب می‌زند.
چنانچه ضربه‌ای ناگهانی به شانه وارد شود و باعث خارج شدن استخوان‌های مفصل از جای اصلی خود شود، مفصل درمیرود. دررفتگی یکی از شایع‌ترین آسیب‌دیدگی‌های درگیرکننده شانه است.
انواع دررفتگی شانه
اگر شانه ناگهان آسیب ببیند یا دست چرخانده شود، ممکن است سر استخوان بازو از کاسه کتفی مفصل شانه خارج شود. دررفتگی شانه دارای دو نوع جزئی و کامل است.
دررفتگی جزئی
دررفتگی جزئی یا نیمه‌دررفتگی زمانی رخ می‌دهد که تماس بین گوی و کاسه مفصل شانه تا حدی از بین رفته باشد. نیمه‌دررفتگی پنجاه درصدی به این معنا است که نیمی از تماس بین سطوح مفصلی از بین رفته است.
دررفتگی کامل
منظور از دررفتگی کامل این است که نیمه‌دررفتگی صددرصدی رخ داده است و سطوح مفصلی دیگر هیچ تماسی با هم ندارند. اگر احتمال می‌دهید که شانه‌تان دررفته باشد، به سرعت برای درمان اقدام کنید.
دررفتگی یا جدا شدن
دررفتن شانه غالباً با جدا شدن شانه اشتباه گرفته میشود، اما این دو نوع آسیب‌دیدگی کاملاً با هم تفاوت دارد. مطلع شدن از تفاوت‌های بین این دو نوع آسیب‌دیدگی بسیار مهم است، چون مسائل مربوط به مدیریت، درمان و توانبخشی این عارضه‌ها با هم تفاوت دارد. جدا شدن شانه زمانی رخ می‌دهد که استخوان ترقوه با کتف تماس نداشته باشد.
عوارض و احساس ناشی از دررفتگی شانه
اکثر بیمارانی که شانه‌شان درمیرود، احساس می‌کنند که سر استخوان بازو از کاسه مفصلی بیرون آمده است و در اثر این آسیب‌دیدگی دچار عوارض زیر می‌شوند:
- درد
- ناتوانی در حرکت دادن بازو
- ظاهر غیرعادی شانه
اگر با نشانه‌ها یا علائم آسیب دیدن عصب‌ها یا رگ‌ها مواجه شدید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص دررفتگی شانه
پزشکان دررفتگی شانه را براساس علائم، پرونده پزشکی و نتایج تصویربرداری‌ها تشخیص می‌دهند. پزشک دررفتگی شانه را از شکستگی شانه، پارگی شانه (آسیب دیدن بافت‌های نرم) و جدا شدن شانه افتراق می‌دهد؛ جدا شدن شانه به رباط‌های متصل به مفصل آکرومیوکلاویکولار (مفصل اخرمی ـ ترقوه‌ای) آسیب می‌زند و در محل اتصال ترقوه به کتف رخ می‌دهد.
سابقه و پرونده پزشکی
توصیف دقیق علائم و پرونده پزشکی در تعیین ماهیت آسیب‌دیدگی شانه به پزشک کمک می‌کند. پزشک پرسش‌هایی را درباره چگونگی و زمان آسیب دیدن شانه، محل درد، محدود شدن دامنه حرکتی و احساس گزگز یا بی‌حسی از بیمار می‌پرسد. همچنین پزشک از بیمار می‌خواهد که آسیب‌دیدگی‌های قبلی را شرح بدهد، سابقه آسیب‌دیدگی بر انتخاب روش مناسب درمان اثر می‌گذارد.
معاینه بالینی
پزشک شانه را کاملاً معاینه می‌کند، وجود نشانه‌های آسیب‌دیدگی را بررسی می‌کند و قدرت و دامنه حرکتی بازو را ارزیابی می‌کند. همچنین پزشک ظاهر شانه را نیز بررسی می‌کند، برای مثال اگر جلوی شانه فرورفته به نظر برسد، احتمالاً استخوان بازو کاملاً از کاسه مفصلی خارج شده است. ممکن است پزشک فشار ملایمی را به بخش‌های مختلف شانه وارد کند تا ناحیه‌های حساس به لمس را تشخیص بدهد.
رادیوگرافی
پزشکان غالباً دستور می‌دهند که برای کسب اطلاعات بیشتر درباره شانه دررفته از شانه عکس رادیوگرافی گرفته شود. در این روش از پرتوهای پرتوان نور برای تهیه تصویر از استخوان‌های مفصل شانه استفاده میشود. خارج شدن سر استخوان بازو از حفره مفصلی، جهت این حرکت و میزان دور شدن از موقعیت عادی در عکس رادیوگرافی دیده میشود.
همچنین عکس رادیوگرافی شکستگی احتمالی سه استخوان تشکیل دهنده شانه (ترقوه، کتف و سر استخوان بازو) را نشان می‌دهد.
اسکن MRI
در اسکن MRI از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تهیه تصاویر سه‌بعدی رایانه‌ای از بافت‌های نرم داخل بدن استفاده میشود. اسکن MRI آسیب دیدن تاندون‌ها یا رباط‌های دور مفصل شانه و محل پارگی لابروم را نشان می‌دهد ـ لابروم حلقه بافتی نرمی دور کاسه مفصل شانه است.
همچنین MRI ناحیه‌هایی از استخوان را نشان می‌دهد که دچار ریزشکستگی است یا در حال بهبود و جوش خوردن فعال است.
سی تی اسکن
در CT اسکن از رادیوگرافی و برنامه رایانه‌ای برای تهیه تصاویر دوبعدی و سه‌بعدی از شانه استفاده میشود. سی تی اسکن نسبت به عکس رادیوگرافی معمولی، جزئیات بیشتری از استخوان‌ها را نشان می‌دهد و آسیب‌دیدگی جزئی بخش‌های تشکیل دهنده شانه در سی تی اسکن مشخص میشود. برای مثال اگر شانه چند بار دررفته باشد، ممکن است ناحیه‌هایی از کاسه مفصلی لب‌پر شده و در نتیجه مشکل ناپایداری مزمن شانه به وجود آمده باشد.
درمان دررفتگی شانه
بهبودی کامل دررفتگی شانه به شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد، البته اکثر بیماران ظرف چند هفته یا چند ماه بهبود می‌یابند.
جاانداختن بسته
اکثر بیمارانی که شانه‌شان دررفته است، برای درمان فوری به اورژانس مراجعه می‌کنند تا پزشک سر گرد استخوان بازو یا هومروس را بدون جراحی به داخل کاسه مفصلی برگرداند. پزشک برای انجام دادن عمل جاانداختن بسته، ابتدا بی‌حسی موضعی را برای تسکین درد اعمال می‌کند، سپس سر استخوان بازو را با دست داخل کاسه مفصل برمی‌گرداند.
درد تقریباً بلافاصله پس از جاانداختن شانه آرام میشود. جااندازی بسته تقریباً نیم ساعت طول می‌کشد و بیمار ظرف یک ساعت به خانه برمی‌گردد.
اگر شانه بیش از یک بار دررفته باشد، ممکن است بافت‌های نرم پایدار کننده شانه دیگر نتواند سر استخوان بازو را محکم داخل حفره مفصلی نگه دارد. ناپایداری شانه با استفاده از آزمایش‌های تشخیصی مانند MRI تشخیص داده میشود. در این صورت پزشک ضرورت انجام دادن جراحی را برای ترمیم یا محکم کردن رباط‌های کشیده یا پاره شدۀ نگهدارندۀ مفصل بررسی می‌کند.
ثابت نگه داشتن شانه و استفاده از یخ
وقتی پزشک شانه دررفته را جامی‌اندازد، شانه تا چند روز متورم و دردناک خواهد بود. استراحت دادن به شانه و گذاشتن کیسه یخ روی شانه درد و التهاب را برطرف می‌کند.
پزشکان توصیه می‌کنند که بریس یا آتل به مدت چهار تا شش هفته برای ثابت نگه داشتن شانه و بازوی آسیب دیده بسته شود تا در این مدت عضله‌ها و دیگر بافت‌های نرم فرصت استراحت کردن و بهبود یافتن داشته باشد.
در دو روز نخست پس از دررفتگی شانه، روزی سه بار، هر بار به مدت 15 ـ 20 دقیقه کیسه یخ روی شانه بگذارید؛ سرمادرمانی به کاهش ورم و تسکین درد کمک می‌کند. اگر ورم کم نشد، می‌توانید یک یا دو روز دیگر هم از کیسه یخ استفاده کنید.
مصرف داروهای مسکن
دررفتگی شانه با احساس دردی عمیق و سنگین در مفصل شانه همراه است. التهاب بافت‌های نرم دور ناحیه آسیب دیده نیز ناراحتی بیشتری را به بیمار تحمیل می‌کند. پزشکان مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAID) را برای تسکین درد و کاهش التهاب توصیه می‌کنند.
بسیاری از داروهای NSAID، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه کنید. از عوارض جانبی مصرف داروهای NSAID می‌توان به ناراحتی یا زخم معده اشاره کرد، به همین دلیل پزشکان مصرف بلندمدت این دسته از داروها را توصیه نمی‌کنند.
مزایای درمان فیزیوتراپی برای دررفتگی شانه
پس از آن‌که پزشک سر استخوان بازو را به محل اصلی خود برگرداند و شانه را جاانداخت، آتل برای محافظت از شانه، جلوگیری از آسیب‌دیدگی مجدد و راحت‌تر شدن بیمار دور شانه بسته میشود. متخصص طب فیزیکی و توانبخشی پرونده پزشکی بیمار و سابقه آسیب‌دیدگی‌اش را بررسی می‌کند و معاینه بالینی را برای تعیین نیازهای توانبخشی وی انجام می‌دهد. متخصص بهترین برنامه توانبخشی را با توجه به نتایج معاینه و اهداف بیمار تهیه می‌کند تا بیمار توانایی حرکتی، قدرت، آگاهی مفصلی و مهارت‌های مربوط به ورزش‌های خاص را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و به روشی ایمن بازیابد. همچنین متخصص طب فیزیکی روش‌های کنترل درد و رفع التهاب را به بیمار آموزش می‌دهد.
طرح درمان طب فیزیکی و توانبخشی شامل موارد زیر میشود.
حرکات اصلاحی افزایش دهنده دامنه حرکتی
درد و ورم حرکت شانه را محدود می‌کند. متخصص فیزیوتراپی حرکات اصلاحی ایمن و مؤثر را با هدف بازیابی دامنه حرکتی کامل شانه به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین درمان دستی برای کاهش درد شانه انجام میشود.
حرکات تقویت کننده
ضعیف بودن عضله‌ها باعث ناپایداری مزمن شانه میشود و احتمال آسیب‌دیدگی مجدد را بالا می‌برد. متخصص فیزیوتراپی تمرین‌های تقویتی مناسب را با توجه به شدت آسیب‌دیدگی و پیشرفت بیمار در دوران نقاهت آموزش می‌دهد.
آگاهی مفصل و بازآموزی عضله
انجام دادن حرکات خاص به عضله‌های شانه کمک می‌کند تا چگونگی واکنش نشان دادن به نیروهای ناگهانی را از نو یاد بگیرند. متخصص فیزیوتراپی برنامه ورزش‌درمانی منحصربه فردی را برای ازسرگیری فعالیت‌های معمول طراحی می‌کند.
آموزش‌های مربوط به فعالیت‌ها یا ورزش‌های خاص
با توجه به نیازهای شغلی یا ورزشی‌تان ممکن است به برنامه توانبخشی تکمیلی نیاز داشته باشید، متخصص طرح درمان را متناسب با فشاری که فعالیتتان به شانه وارد می‌کند، تنظیم می‌کند و تمام نیازهای بیمار، از جمله آسیب‌دیدگی خاص را در این طرح درمان در نظر می‌گیرد. برای مثال اگر دستتان را مدام بالای سر می‌برید، مثلاً پرتاب کننده بیسبال هستید، متخصص فیزیوتراپی تمرین‌هایی را به شما آموزش می‌دهد تا به تدریج در پرتاب کردن پیشرفت کنید و در این بین مکانیک پرتاب توپ را به دقت تحت نظر می‌گیرد.
پیشگیری از دررفتگی شانه
دررفتن شانه به میزان شل بودن شانه بستگی دارد و احتمال دررفتگی شانه حین انجام ورزش‌ها یا فعالیت‌های تهاجمی بالاتر است. متخصص فیزیوتراپی حرکات و موقعیت‌هایی را که عموماً باعث دررفتگی شانه میشود، نشان می‌دهد و روش‌هایی را نیز برای کاهش خطر دررفتگی به شما آموزش می‌دهد. در شرایط زیر به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید:
- اگر شانه درد دارید، به خصوص اگر هنگام انجام دادن حرکات شدید و قوی، دچار درد می‌شوید؛
- چنانچه علائمی دارید که باعث میشود فکر کنید شانه‌تان در حال سر خوردن، جابه‌جا شدن یا حرکت کردن است
- صدای از جا درآمدن را حین احساس درد می‌شنوید
اگر سابقه دررفتگی شانه داشته باشید، در صورت به خوبی التیام نیافتن شانه یا عدم بازیابی قدرت معمول شانه یا آگاهی مفصلی، بیشتر در معرض خطر آسیب‌دیدگی مجدد قرار خواهید داشت. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که درصد بالایی از شانه‌های دررفته دوباره درمیرود. متخصص طب فیزیکی و توانبخشی نقش مهمی در جلوگیری از آسیب‌دیدگی مجدد شانه دارد.
اگر ورزش کردن یا انجام دادن فعالیت‌ها را پس از دررفتن شانه زودتر از موعد مناسب شروع کنید، این عجله کردن ممکن است باعث آسیب‌دیدگی مجدد شود. متخصص طب فیزیکی زمان مناسب ازسرگیری ورزش را تعیین می‌کند و هنگامی برگشت به میادین ورزشی را توصیه می‌کند که از قوی بودن شانه و آماده ورزش بودن آن مطمئن شده باشد. ممکن است متخصص طب فیزیکی توصیه کند که بریس یا شانه‌بند طبی ببندید تا فعالیت‌های سابقتان را به تدریج و به روشی ایمن دوباره شروع کنید.
