در علوم بهداشتی، توانبخشی یا بازتوانی (به انگلیسی: Rehabilitation) فرآیندی است که در آن به فرد توانخواه کمک میشود تا توانایی از دست رفته خود پس از یک واقعه، بیماری یا آسیب را که منجر به محدودیت عملکردی وی شده است مجدداً به دست آورد. توانبخشی حوزه علمی بسیار وسیعی در مجموعه خدمات بهداشتی و درمانی محسوب می گردد و به افراد کمک میکند تا پس از ابتلا به مشکلاتی نظیر سکته، ضایعات نخاعی، جراحیهای ارتوپدی، ضربه مغزی، سوختگی، کم شنوایی، اختلال پردازش مرکزی شنوایی، مشکلات تعادل و غیره، تا حد امکان بر مشکل خود غلبه نموده و استقلال عملکردی قبلی را باز یابد.
فهرست مطالب
اصول
توانبخشی به معنای بازتوانی و بازگرداندن تواناییهای یک فرد به حالت حداکثر استقلال اطلاق میگردد. در این طب بر خلاف پزشکی هیچگونه دارویی تجویز نمیشود و روند بازیافتن تواناییها تدریجی است.
شاخههای توانبخشی
با توجه به آن که آین طب بیشتر در مورد کودکان و بزرگسالانی کاربرد دارد که از نظر تواناییهای جسمی ذهنی و یا گفتاری دچار مشکل میباشند رشتههای دخیل در این فرایندها را شاخهها یا اعضای تیم توانبخشی میدانند.این رشتهها (به ترتیب حروف الفبا) عبارتند از:
ارتوپدی فنی
بینایی سنجی
شنواییشناسی
طب فیزیکی و توانبخشی
فیزیوتراپی
کاردرمانی
گفتاردرمانی
مددکاری اجتماعی
مدیریت توانبخشی
کاربرد ها
همه روزه بسیاری از مبتلایان دردهای مفاصلی و استخوانی با شکایت درد به پزشک معالج مراجعه نموده و گاهی بیمار پس از ماههای متمادی از مصرف دارو و یا تکرار دوره درمان خسته شده و به خود درمانی متوسل میشود. اما به گفته متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی علاوه بر درمانهای دارویی و جراحی روشهای درمانی دیگری نیز وجود دارد.
رشته طب فیزیکی و بازتوانی به عنوان یکی از تخصصهای پزشکی مجموعاً به سه قسمت تقسیم میشود:
طب فیزیکی
در این روش به تشخیص و درمان غیر جراحی اختلالات مربوط به فیزیک بدن پرداخته میشود مثل تشخیص علت و درمان درد شانه، گردن، کمر و زانوها، متخصصین این رشته علاوه بر استفاده از روشهای متداول دارویی از درمانهای غیر دارویی نظیر ورزش درمانی، ورزش در آب، جریانهای الکتریکی، ماساژ و … در درمان بیماریها استفاده میکنند.
توضیح آنکه کمردردها میتواند ناشی از دیسکهای کمری، کمردردهای مکانیکال ناشی از افزایش قوس و آسیب دیسکهای کمری و فشار بر روی ریشههای عصبی باشد و درصد کمی از کمردردهای حاد به جراحی نیازمند است و عمدتاً با روشهای غیر جراحی میتوان موارد را کنترل و مداوا نمود.
همانگونه که ذکر شد بسیاری از این کمردردها مکانیکال میباشد که مهمترین اقدام جهت درمان تغییر سبک زندگی و پرهیز از عوامل خطر و تقویت عضلات ضعیف شده و بهبود انعطاف پذیری عضلات مبتلا میباشد که بدون اقدامات درمانی احتمال عدم بهبودی و یا عود مجدد وجود دارد. همچنین استفاده از مانورهای دستی (مانیپولاسیون) درمانهای گرمایی، سرمایی و الکتریکی در گروهی از این کمردردها کاربرد دارد.
دردهای زانو در افراد جوان و مسن نیز شایع میباشد یکی از شایعترین علل آن در افراد جوان توزیع نامناسب فشار بر روی استخوان کشکک و غضروف آن است ولی در افراد مسن آرتروز و تخریب غضروف مفصلی شایعتر است که در هر دو مورد درمانهای دارویی تسکین موقت ایجاد مینماید و راهکار اصلی درمان پرهیز از عوامل ایجاد کننده درد، آموزش حرکات تقویتی و کششی مناسب جهت کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری، استفاده از روشهای گرمایی و الکتریکی جهت کاهش درد و وسایلی چون کفیهای طبی، زانوبندهای مناسب و … میباشد.
طب الکترود یا گنوزیس
در این قسمت که شامل تستهای تشخیصی مثل نوار عصب و عضله است با بررسی عضلات و اعصاب مشکوک به تشخیص بیماریها کمک میکند مثلاً بیماریهای قطع اعصاب و شبکههای عصبی، گیر افتادگیهای عصبی، بیماریهای دیسک کمری و گردی مثلاً خواب رفتگی و مورمور شدن دستها که در میانسالی و سنین پیری شایع میباشد. پزشک پس از اخذ شرح حال و معاینه کامل با انجام تست نوار عصب و عضله که حساسترین و دقیقترین روش تشخیص این بیماری است برنامه درمانی خود را شروع میکند.
طب توانبخشی
که یکی دیگر از محدودههای کاری رشته طب فیزیکی و توانبخشی است به معنی بهبود و حفظ حداکثر عملکرد جسمی، روحی و اجتماعی فرد است در این قسمت افراد دچار ناتوانیهای اکتسابی مانند سکتههای مغزی و قلبی، بیماران ضایعه نخاعی و بیماران مبتلا به ناتوانیهای مادرزادی (فلج مغزی) مورد ارزیابی قرار گرفته و تلاش در جهت بهبود عملکرد و کیفیت زندگی فرد صورت میگیرد بازتوانی ضایعات ناشی از آسیبهای ورزشی و شغلی نیز در این قسمت انجام میشود.
