لغزش اپی فیز سر فمور شایع‌ترین اختلال مفصل ران در کودکان 12 تا 16 سال است. علت دقیق ایجاد لغزش سر استخوان ران ناشناخته است. اما بلوغ، توده بدنی و چاقی، ضربه یا عوامل دیگر ممکن است در پیدایش آن دخیل باشند. لغزش سر استخوان ران در مردان دو تا سه برابر بیشتر از زنان رخ می‌دهد. در 40 درصد مواقع هر دو ران درگیر می‌شوند. تشخیص زودهنگام ممکن است شدت این مشکل را کاهش دهد. تشخیص صحیح نیز به تیم مراقبت‌های بهداشتی برای انتخاب بهترین درمان کمک خواهد کرد.
لغزش اپی فیز سر فمور چیست؟
لغزش اپی فیز سر فمور یک مشکل مربوط به مفصل ران است. این مشکل استخوان بلند ران (فمور)، سر مفصل ران (سر استخوان فمور) و صفحه رشد مجاور (ناحیه‌ای که در آن استخوان جدید تشکیل میشود) را درگیر می‌کند. صفحات رشد از غضروف ساخته شده‌اند که از استخوان ضعیف‌تر است. لغزش سر استخوان ران زمانی اتفاق می افتد که سر استخوان در امتداد صفحه رشد می‌لغزد. لغزش می‌تواند در سر استخوان‌های یک یا هر دو ران رخ دهد.
انواع لغزش سر استخوان ران
لغزش سر استخوان ران به دو دسته تقسیم میشود:
- دسته اول: وضعیتی ثابت شامل لغزش خفیف سر استخوان ران (قسمت سر گرد استخوان فوقانی ران) است. در این حالت کودک معمولاً می‌تواند راه برود یا از عصا برای مسافت‌های طولانی استفاده کند. ممکن است درد و سفتی در پای آسیب‌دیده همراه با لنگش نیز مشاهده شود. استراحت اغلب درد را تسکین می‌دهد اما با انجام فعالیت درد مجدداً باز می‌گردد.
- دسته دوم: لغزش قابل توجه رو به پایین سر استخوان ران یک وضعیت بی‌ثبات و جدی را ایجاد می‌کند. در این حالت برای محافظت از بافت‌های اطراف مفصل ران نیاز به درمان فوری است. از آنجا که لگن بی‌ثبات است، کودک قادر به راه رفتن نیست. کودک به احتمال زیاد از انداختن وزن روی پای آسیب‌دیده خودداری می‌کند، حتی اگر به او عصای چوبی یا واکر پیشنهاد شود. این نوع لغزش سر استخوان ران اورژانسی می‌باشد و در صورت مشاهده علائم باید بلافاصله اقدام به درمان کرد.
علائم لغزش سر استخوان
علائم لغزش سر استخوان ران ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- لنگش و مشکل در راه رفتن.
- درد در ناحیه لگن، زانو، کشاله ران یا اطراف زانو.
- کاهش دامنه حرکت و حرکت در لگن و زانو.
موارد شدیدتر لغزش اپی فیز سر فمور ممکن است منجر به موارد زیر شوند:
- ساق پا به سمت بیرون است.
- درد هنگام تحمل وزن روی پا احساس میشود.
- عملکرد کلی از بین رفته است.
شایع‌ترین علامت لغزش سر استخوان ران لنگش است. کودک اغلب در اطراف لگن، کشاله ران، بالای ران یا داخل زانو احساس درد می‌کند. زمانی که پا به سمت بیرون قرار می‌گیرد، حرکت ران و پا آسان‌تر است. با چرخش پا به سمت خارج ران به صورت راحت‌تری می‌چرخد. هنگامی که ساق پا به سمت داخل می‌چرخد، حرکت ران محدود و دردناک میشود. همچنین ضعف عضلانی در ناحیه اطراف ران آسیب‌دیده وجود دارد.
با بدتر شدن لغزش، التهاب و درد ایجاد میشود. انجام فعالیت‌های روزمره ممکن است سخت‌تر شود. ممکن است کودک به دلیل درد از انداختن وزن روی پای آسیب‌دیده خودداری کند. عدم استفاده صحیح از مفصل ران می‌تواند منجر به ضعف عضلات ناحیه لگن و ساق پا و کاهش انعطاف‌پذیری شود. در برخی موارد ممکن است یک پا کوتاهتر از پای دیگر به نظر برسد.
کودکان مبتلا به لغزش سر استخوان ران معمولاً پسرانی 10 تا 15 ساله هستند که در سن بلوغ به سر می‌برند. این اختلال معمولاً فقط یک ران را درگیر می‌کند. لغزش ممکن است بعداً در ران دیگر نیز رخ دهد، حتی اگر کودک پس از درگیری اولیه‌ی مفصل ران تحت درمان قرار گرفته باشد.
علائم کودک ممکن است ظرف مدت دو تا سه هفته از بین برود. این الگوی درد و لنگش و به دنبال آن فقدان علائم ممکن است تردید ایجاد کند و موجب گردد تا والدین فوریت نیاز به درمان را احساس نکنند. کودکان مبتلا به علائم لغزش سر استخوان ران باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند.
تشخیص لغزش سر استخوان ران
در صورت تشخیص زودهنگام نتایج حاصل از درمان بهتر خواهند بود. برای تشخیص ابتدا باید به پزشک متخصص مراجعه نمایید. اگر متخصص فیزیوتراپی اولین فردی باشد که علائم را مشاهده می‌کند، کودک را برای تشخیص به پزشک متخصص ارجاع خواهد داد. لغزش سر استخوان ران بر اساس علائم، مشاهده‌ی راه رفتن کودک، انجام معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تصویربرداری تشخیص داده میشود. لغزش سر استخوان ران معمولاً در اشعه ایکس کاملاً مشخص است. پزشک ممکن است برای تأیید تشخیص آزمایش‌های ام آر آی یا سی تی اسکن را نیز تجویز کند. تصویربرداری امکان اندازه‌گیری دقیق هرگونه بدشکلی (درجه لغزش) را به پزشک می‌دهد. همچنین آزمایش‌های تصویربرداری به تعیین احتمال خطر لغزش بیشتر سر استخوان ران کمک می‌کنند. در موارد نادر غضروف مفصل ران می‌تواند شکسته شود و منجر به از بین رفتن حرکت در مفصل آسیب‌دیده به مدت طولانی شود.
پزشکان شدت لغزش و بدشکلی مفصل را به شرح زیر درجه‌بندی می‌کنند:
- پیش لغزش (بدون جابه‌جایی سر استخوان ران).
- لغزش خفیف (تا یک سوم جابه‌جایی سر استخوان ران).
- لغزش متوسط (یک سوم تا یک دوم جابه‌جایی سر استخوان ران).
- لغزش شدید (سر استخوان ران در بیش از نیمی از صفحه رشد دچار لغزش شده است).
درمان لغزش سراستخوان ران
یک متخصص فیزیوتراپی چگونه می‌تواند کمک کند؟
ران قوی‌ترین و ثابت‌ترین مفصل بدن است. هرگونه مشکل جدی در ناحیه ران باید در اسرع وقت بررسی شود. یک متخصص فیزیوتراپی ممکن است اولین پزشکی باشد که علائم لغزش سر استخوان ران را شناسایی کرده یا احتمال وجود سایر مشکلات مفصل ران را رد کرده است. اگر متخصص فیزیوتراپی اولین فردی باشد که علائم را مشاهده می‌کند، بیمار را برای تشخیص به پزشک متخصص ارجاع خواهد داد. در موارد شدید متخصص فیزیوتراپی کودکان مبتلا به لغزش سر استخوان ران را قبل و بعد از عمل جراحی درمان می‌کند.
ارزیابی برای برنامه‌ریزی جهت درمان لغزش سر استخوان ران بسیار مهم است. متخصص فیزیوتراپی ارزیابی کاملی را انجام می‌دهد. این ارزیابی شامل موارد زیر است:
- اخذ تاریخچه.
- بررسی کامل سابقه علائم درد در کودک.
- تشخیص عوامل خطر مرتبط با این بیماری.
- مرور نتایج آزمایش‌ها و اشعه ایکس یا سایر تصاویر.
- مشاهده‌ی توانایی راه رفتن و عملکرد حرکتی کودک.
- انجام ارزیابی فیزیکی کُنشی.
متخصصین فیزیوتراپی با کودکان و پرستاران آن‌ها همکاری نزدیکی دارند تا برنامه‌های درمانی مخصوصی را جهت بازگشت کودک به فعالیت‌های کامل تدوین کنند. متخصص فیزیوتراپی با شما و فرزندتان جهت اطمینان از روند ایمن انجام فعالیت‌های روزانه همکاری خواهد کرد. همچنین متخصص فیزیوتراپی ممکن است روش‌های موقتی را برای اصلاح فعالیت‌ها جهت محافظت از مفصل ران توصیه کند.
اهداف درمان فیزیوتراپیِ لغزش سر استخوان ران کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت آرتروز در آینده است. تمرکز درمان بر ثابت نگه داشتن سر استخوان ران همزمان با حفظ حرکت مفصل و قدرت پا می‌باشد. هنگامی که برای تثبیت استخوان و جلوگیری از لغزش بیشتر به عمل جراحی نیاز است، فیزیوتراپی می‌تواند قبل و بعد از عمل به بهبودی بیمار کمک کند.
عمل جراحی
هدف از عمل جراحی پیشگیری از لغزش بیشتر سر استخوان ران و جلوگیری از بروز عوارض است. طی عمل جراحی یک پیچ برای اتصال سر استخوان ران به بقیه استخوان وارد میشود. در صورت وجود ناهنجاری‌های شدید پزشک جراح ممکن است قبل از قرار دادن پیچ تصمیم به تراز مجدد استخوان‌ها بگیرد. همچنین ممکن است متخصص جراح برای جلوگیری از لغزش در مفصل سالم پیچی را داخل آن قرار دهد.
در برخی موارد لغزش بسیار بی‌ثبات است (ممکن است لغزش بسیار سریعتر رخ دهد) و بنابراین مهم است که بیمار در اسرع وقت به متخصص جراح ارتوپدی مراجعه کند. در موارد شدید انجام عمل جراحی همزمان با تشخیص مهم است. هرچند اکثر لغزش‌ها دارای ثبات هستند و بیمار می‌تواند 3 تا 14 روز برای انجام عمل جراحی منتظر بماند.
در فاصله زمانی بین تشخیص و عمل جراحی استراحت کودک و اجتناب از وارد کردن فشار روی پای آسیب‌دیده بسیار مهم است. برای مدتی پس از جراحی کودک تنها می‌تواند فشار محدودی را روی پا وارد کند و به کمک عصا یا واکر نیاز دارد.
درمان پس از عمل جراحی
پس از عمل جراحی پزشک جراح ارتوپدی دستورالعمل‌های بهبود و درمان را به بیمار ارائه می‌دهد. انجام فیزیوتراپی پس از عمل جراحی با موارد زیر شروع میشود:
- کاهش التهاب مفاصل و بافت نرم.
- مدیریت درد.
- کمک به فعال شدن عضلات و حرکت پا.
با پیشرفت درمان فیزیوتراپی موارد زیر اعمال خواهند شد:
- تمرینات تقویتی.
- افزایش دامنه حرکتی.
- کمک به کودک برای افزایش تحرک.
- آشنا ساختن کودک با فعالیت‌ها و بازی‌های عملکردی در مراحل آخر بهبودی.
قبل و بعد از عمل کودک می‌تواند از عصا برای محافظت از مفصل ران استفاده کند. متخصص فیزیوتراپی در انتخاب و آموزش نحوه‌ی استفاده ایمن از وسایل مناسب راه رفتن به کودک به شما کمک می‌کند. کودکی که نیاز به حمایت بیشتری دارد بهتر است قبل از استفاده از عصا از واکر استفاده کند. متخصص فیزیوتراپی به کودکان مبتلا به لغزش سر استخوان ران در انجام بدون درد کارهایی مانند راه رفتن، دویدن و دیگر فعالیت‌های سرگرم کننده کمک می‌کند.
عوارض ناشی از لغزش اپی فیز استخوان ران یا درمان بیماری
متأسفانه عوارض شدید ناشی از لغزش سر استخوان ران و درمان آن متعدد هستند. اولین عارضه «استئونکروز» است. «استئو» به معنی استخوان و «نکروز» به معنی مرگ است. در استئونکروز خونرسانی به سر استخوان ران مختل میشود و استخوان از بین می‌رود. این روند می‌تواند منجر به بروز بیماری دژنراتیو مفصل (آرتروز) شود. عارضه دیگر «کندرولیز» نامیده میشود. «کندرو» به معنی غضروف و «لیز» به معنی جدا شدن از یکدیگر است. در این عارضه غضروف مفصلی آسیب می‌بیند و مفصل دردناک و سفت میشود.
پیش‌آگهی بیماران مبتلا به لغزش اپی فیز استخوان ران
نحوه عمل بیمار بستگی به شدت بیماری و عوارض موجود دارد. حتی بدون عوارض همچنان احتمال افزایش خطر بروز بیماری دژنراتیو مفصل وجود دارد. کاهش وزن یکی از راهکارهای اصلی است که می‌تواند خطر ابتلا به بیماری دژنراتیو مفصل در نوجوانان را کاهش دهد.
آیا می‌توان از بروز این آسیب یا بیماری پیشگیری کرد؟
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از لغزش سر استخوان ران وجود ندارد. چندین عامل خطر شناخته‌شده مرتبط با لغزش سر استخوان ران وجود دارند. این عوامل عبارتند از:
- چاقی (به دلیل افزایش وزن و فشار روی صفحه رشد).
- سابقه خانوادگی لغزش سر استخوان ران.
- سابقه لغزش سر استخوان ران در یکی از ران‌ها.
- جنسیت مرد.
- نژاد آمریکایی آفریقایی تبار یا مربوط به جزایر اقیانوس آرام.
- اختلالات غدد درون ریز (هورمونی) مانند مشکلات تیروئید، دیابت یا عدم تعادل هورمون رشد.
کودکان می‌توانند با حفظ وزن سالم به ویژه در دوران نوجوانی میزان احتمال ایجاد لغزش سر استخوان ران را کاهش دهند. پیروی از یک رژیم غذایی سالم و داشتن فعالیت بدنی منظم در طول رشد هر کودک نکاتی مهم محسوب می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهند با کاهش وزن در کودکان مبتلا به لغزش سر استخوان ران در یک سمت، خطر ابتلا به این اختلال در سمت دیگر تا حد زیادی کاهش می‌یابد. تشخیص و اصلاح مشکلات احتمالی مربوط به اختلالات هورمونی یا متابولیسمی (فرآیندی که طی آن غذا به انرژی تبدیل میشود) توسط پزشک کودک می‌توانند به پیشگیری کمک کنند. در خصوص اینکه آیا عمل جراحی مفصل آسیب‌دیده در یک سمت می‌تواند از بروز لغزش سر استخوان ران در مفصل سالم سمت دیگر پیشگیری کند یا خیر همچنان تردید وجود دارد. پیشنهاد میشود با پزشک یا متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید تا احتمال ابتلا به لغزش سر استخوان ران در فرزند خود را کاهش دهید. تشخیص زودهنگام برای ارتقاء سلامت عضلات و استخوان‌های مفاصل ران و پا بهترین راهکار محسوب میشود.
