فلج ارب (Erb’s palsy) که به آن فلج آسیب شبکه بازویی در نوزادان یا فلج ارب-دوشن نیز گفته میشود نوعی بیماری است که در اثر آسیب عصبی در بدو تولد رخ می‌دهد. اگر نوزاد توسط پزشکان یا پرستاران حین زایمان به سختی بیرون کشیده شود، احتمال آسیب‌دیدگی شبکه بازویی یا شبکه عصبی که از ستون فقرات سیگنال‌هایی را به شانه‌ها، بازوها و دست‌ها ارسال می‌کند، وجود خواهد داشت. فلج ارب مانع از استفاده صحیح نوزاد از اندام آسیب‌دیده میشود.
فلج ارب می‌تواند در انجام کارهای روزمره مانند خوردن غذا و لباس پوشیدن مشکل ایجاد کند. خوشبختانه این بیماری کاملاً قابل درمان است و اکثر کودکان به طور کامل بهبود می‌یابند.
انواع آسیب‌های ناشی از فلج ارب
شدت بیماری کودک بستگی به نوع آسیب عصبی دارد. انواع این آسیب‌ها عبارتند از:
- نوراپراکسی: کشش عصب بدون پارگی
- نوروما: آسیب کششی که ممکن است باعث ایجاد بافت اسکار شود
- پارگی: پارگی عصب بدون جدا شدن از نخاع
- جدا شدن عصب: در این حالت ریشه عصبی از نخاع جدا میشود و به خودی خود بهبود نمی‌یابد
علل فلج ارب
یکی از شایع‌ترین علل فلج ارب وضعیتی به نام سخت‌زایی شانه است. سخت‌زایی شانه زمانی اتفاق می افتد که شانه نوزاد حین زایمان در پشت استخوان شرمگاهی مادر قرار می‌گیرد. هنگامی که متخصص پزشکی نوزاد را برای رها شدن شانه می‌کشد ممکن است موجب کشش یا پارگی اعصاب سالم آن ناحیه گردد.
سایر شرایطی که ممکن است باعث بروز فلج ارب شوند، عبارتند از:
- سر و گردن نوزاد هنگام عبور از مجرای تولد به طرفین کشیده شوند
- کشیدن شانه‌های نوزاد هنگام اولین زایمان با سر
- کشیدن پای کودک هنگام زایمان اول با پا (بریچ) که فشار زیادی بر بازوهای نوزاد وارد می‌کند
- دررفتگی شانه یا شکستگی در استخوان ترقوه (کلاویکل)
انواع آسیب‌های شبکه بازویی
این آسیب‌ها بسیار نادرتر از فلج ارب هستند اما علائم مشابهی دارند و به درمان‌های یکسانی نیز پاسخ می‌دهند.
- فلج کلامپکه: این نوع فلجی شامل آسیب عصبی در قسمت تحتانی بازو میشود.
- فلج کل شبکه بازویی: این وضعیت شامل آسیب عصبی در هر دو قسمت تحتانی و فوقانی بازو میشود.
علائم
علائم قابل توجه فلج ارب عبارتند از:
- ضعف عضلانی در یک بازو
- بی‌حسی یا احساس سوزن سوزن شدن در شانه، بازو یا دست
- فقدان پاسخ، لنگش دست یا بازو
- توانایی محدود در گرفتن اشیاء یا تنها استفاده از یک دست برای گرفتن اجسام
- فلج جزئی یا کامل بازو
- محدودیت رشد عضلانی یا عصبی در بازو یا دست
علائم ایجاد شده به شدت آسیب بستگی دارند. در موارد شدید فرد مبتلا به فلج ارب ممکن است به طور کل نتواند اندام آسیب‌دیده‌ی خود را حرکت دهد.
تشخیص فلج ارب
اگر مشکوک به فلج ارب در فرزند خود هستید باید جهت مشاوره به پزشک یا پزشک اطفال مراجعه نمایید. تنها یک پزشک متخصص می‌تواند فلج ارب را تشخیص دهد. موارد مهمی از قبیل علائم کودک و مدت زمان بروز آن‌ها را حتماً با پزشک در میان بگذارید. در صورت ابتلا به فلج ارب تشخیص و درمان زود هنگام کلیدهای بهبودی کامل محسوب می‌شوند.
آزمون‌های ارزیابی رایج جهت تشخیص فلج ارب شامل موارد زیر می‌باشند:
- معاینه جسمی
- ام آر آی
- سی تی اسکن
- آزمون هدایت عصبی
در معاینات فیزیکی علائم بیرونی این بیماری بررسی می‌شوند. اسکن‌های الکترونیکی بدن مانند ام آر آی یا سی تی اسکن احتمال بروز آسیب عصبی و شدت آن را بررسی می‌کنند.
پس از تشخیص فلج ارب پزشک شما را از پیش‌آگهی یا چشم انداز مورد انتظار بیماری مطلع می‌سازد. فلج ارب پیش‌آگهی بسیار بهتری در مقایسه با موارد متعدد آسیب‌های دیگر هنگام تولد دارد.
پیش آگهی بهبودی
طبق مطالعه‌ای که انجام شده است 80 تا 96 درصد از نوزادان تازه متولد شده مبتلا به فلج ارب بهبود می‌یابند.
موارد خفیف فلج ارب با درمان سریع و مناسب ظرف مدت چند ماه بهبود می‌یابند. با این حال موارد شدید ممکن است حتی در صورت درمان و انجام عمل جراحی هرگز به طور کامل بهبود نیابند. ابتلا به فلج ارب در اسرع وقت بهترین راه برای اطمینان از درمان مؤثر است.
درمان فلج ارب
تشخیص و پیش‌آگهی دو اصل اساسی در برنامه‌ریزی درمان فلج ارب هستند.
اعصاب آسیب‌دیده در اثر کشیدگی ممکن است فقط به فیزیوتراپی نیاز داشته باشند زیرا اغلب می‌توانند با تقویت عضلات بهبود یابند. در صورت پارگی اعصاب ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد. کلیه راه‌های درمانی فلج ارب با هدف کمک به کودک شما در استفاده مجدد از شانه، بازو و/یا دست آسیب‌دیده انجام می‌شوند.
کلید بهبودی شروع به موقع درمان است. درمان زمانی موثرتر است که ظرف مدت چهار هفته اول پس از تولد کودک شروع شود. اکثر نوزادان مبتلا به فلج ارب تا 12 ماهگی در صورت درمان مناسب به طور کامل بهبود می‌یابند.
فیزیوتراپی
اکثر موارد فلج ارب خفیف هستند و با فیزیوتراپی منظم بهبود می‌یابند. نوع بروز علائم فلج ارب در هر کودک متفاوت خواهند بود. قبل از شروع درمان ارزیابی کامل دامنه حرکتی کودک، قدرت عضلانی، احساس و توانایی انجام فعالیت‌های عملکردی و بازی متناسب با سن برای ایجاد یک رژیم درمانی مناسب مورد نیاز است.
فعالیت‌های فیزیوتراپی طی درمان ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- فعالیت‌ها و تمرینات برای ارتقاء بهبود حرکت و قدرت عضلات
- تمریناتی برای حفظ دامنه حرکت در مفاصل برای جلوگیری از بروز سفتی و درد
- تمریناتی برای افزایش آگاهی و به کارگیری بیشتر بازو
- استفاده از اسپلینت برای جلوگیری از بروز عوارض ثانویه و افزایش عملکرد
- توصیه به والدین در مورد نحوه مناسب حمل و مدیریت کودک و تمرینات خانگی برای افزایش پتانسیل بهبودی کودک
- انجام تمرینات فیزیوتراپی در پوشش بازی به گونه‌ای که برای کودک شما سرگرم کننده باشند.
بهترین نوع فیزیوتراپی برای کودک شما بستگی به مشکلات موجود دارد. حرکات کششی و تمرینات دامنه حرکتی می‌توانند کنترل کودک را بهبود بخشند و فعالیت‌های حسی می‌توانند به بازگرداندن هر گونه احساس از دست رفته کمک کنند. همچنین یک متخصص فیزیوتراپی یا کاردرمانی می‌تواند به شما آموزش دهد که چگونه از روش‌های درمانی در خانه استفاده کنید و شاهد روند بهبودی کودک خود باشید.
علاوه بر فیزیوتراپی می‌توانید از سایر روش‌های درمانی نیز برای بهبود شبکه بازویی فرزند خود بهره‌مند شوید.
اسپلینت
اسپلینت مخصوص فلج ارب می‌تواند بخش موثری از برنامه درمانی باشد. از اسپلینت می‌توانید برای بهبود خاصیت ارتجاعی عضلات و دامنه حرکت در مناطق آسیب‌دیده استفاده کنید.
انواع مختلفی از اسپلینت‌های مخصوص برای موارد مختلف فلج ارب وجود دارند. هر یک از این اسپلینت‌ها نیز کاربرد خاص خود را دارند. به عنوان مثال ممکن است یک بیمار به نوعی از اسپلینت فلج ارب نیاز داشته باشد که آرنج را تثبیت کند. بیمار دیگر ممکن است جهت تثبیت موقعیت عملکردی دست به اسپلینت ثابت‌کننده‌ی شانه و آرنج نیاز داشته باشد.
برنامه‌های جامع درمان فلج ارب شامل استفاده از اسپلینت‌های فلج ارب می‌تواند تا حد زیادی به بهبود کودک شما کمک کنند.
آب‌درمانی
درمان فیزیکی در آب یا آب‌درمانی برای به حداقل رساندن استرس وارده بر بدن و درمانی با درد کمتر راهکار کمکی مناسبی برای فرزندتان محسوب میشود.
کاردرمانی
استفاده از کاردرمانی معمولاً پس از عمل جراحی برای کمک به کودک در انجام کارهای روزمره مانند خوردن، بازی و نقاشی کردن روندی ضروری است. فعالیت‌های کاردرمانی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ارائه کاردرمانی در پوشش بازی به گونه‌ای که برای کودک شما در خانه و حین درمان سرگرم کننده باشد
- ارائه توصیه و آموزش‌هایی به فرزندتان جهت انجام فعالیت‌های متناسب سن توسط خود کودک مانند غذا خوردن و لباس پوشیدن
- فراهم نمودن درمان، راهبردها و مشاوره در خصوص وسایلی که به کودک شما در افزایش استقلال کمک می‌کنند و موجب می‌شوند تا کودک از بازوی آسیب‌دیده حین انجام فعالیت‌های روزمره از جمله فعالیت‌های نیازمند هر دو دست استفاده کند.
بوتاکس
تزریق بوتاکس برای کاهش انقباضات (سفت شدن عضلات، رباط‌ها و تاندون‌ها) استفاده میشود.
صرف نظر از نوع درمان باید به طور منظم به پزشک کودک خود مراجعه نمایید تا پیشرفت وی را زیر نظر داشته باشد و در صورت نیاز از سایر روش‌های درمانی استفاده کند.
عمل جراحی
انجام عمل جراحی می‌تواند آسیب وارده به اعصاب شبکه بازویی را که به خودی خود بهبود نمی‌یابد، ترمیم کند. عمل جراحی معمولاً فقط در صورتی استفاده میشود که فرزند شما علیرغم استفاده از سایر گزینه‌های درمانی علائمی دال بر بهبودی نشان ندهد.
درمان‌های جراحی فلج ارب ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- انتقال اعصاب سالم از بخش دیگر بدن (این روش تحت عنوان انتقال تاندون یا عصب شناخته میشود)
- برداشتن تارهای عصبی که به شدت آسیب دیده‌اند
با آن که عمل جراحی یک اقدام شدیدتر از درمان معمولی محسوب میشود اما اغلب موفقیت‌آمیز است. طبق گزارش‌های محققان عمل جراحی علائم فلج ارب را تقریباً در دو سوم بیماران بهبود می‌بخشد.
نقش والدین در خانه
انجام روزانه فعالیت‌هایی که توسط متخصص فیزیوتراپی کودکان و کاردرمان توصیه شده‌اند جزء اصلی درمان است. از آنجا که نوزاد یا کودک شما ممکن است در حرکت دادن دست خود به تنهایی مشکل داشته باشد، حفظ دامنه حرکتی در شانه، آرنج، مچ دست و انگشتان بسیار مهم است. تمرینات توصیه شده توسط درمانگر خود را تا حد ممکن در طول روز انجام دهید.
سؤالات متداول
آیا فلج ارب دائمی است؟
فلج ارب معمولاً دائمی نیست به خصوص اگر درمان از ماه اول زندگی نوزاد شروع شود.
هزینه درمان فلج ارب چقدر است؟
هزینه‌های درمان بستگی به شدت فلج ارب دارد. بیماران دارای علائم خفیف به مراتب کمتر از بیماران دارای علائم شدیدتر به درمان نیاز خواهند داشت. هرچه طول مدت درمان بیشتر باشد هزینه‌های درمانی نیز افزایش خواهند یافت.
فیزیوتراپی چه مزایایی برای فلج ارب دارد؟
- بهبود قدرت عضلانی و دامنه حرکتی
- بهبود عملکرد کاربردی بازو
- بهبود استقلال
- کاهش علائم ثانویه سفتی مفصل
- بهبود کیفیت زندگی و استقلال
