دیسکهای ستون فقرات، نقشی اساسی در قسمت پایین کمر دارند؛ آنها همانند ضربهگیرها و به اصطلاح کمک فنرهایی در بین مهرهها، برای حمایت از بالاتنه و حرکت گسترده کمر در همه جهات عمل میکنند.
اگر یک دیسک دچار بیرونزدگی شود و مقداری از مواد داخلی آن به بیرون نشت کند، دیسک میتواند بهسرعت از نقش مثبت خود در زندگی روزمره فرد، به مشکلی فشرده کنندهی یک عصب تبدیل شود و در نتیجه باعث کمر درد و احتمالاً درد و علائم عصبی در پایین پا گردد.
علائم بیرونزدگی دیسک معمولاً بدون هیچ دلیل مشخصی شروع میشود. یا ممکن است هنگامی اتفاق بیفتد که شخص جسم سنگینی را بلند کند و یا کمر خود را به سمتی بچرخاند، این حرکات حرکاتی هستند که فشار بیشتری بر دیسکها وارد میکند.
بیرونزدگی دیسکهای کمر یک مشکل و بیماری شایعی است که اغلب افراد سنین بین 35 تا 50 ساله را درگیر میکند.
این مقاله به چگونگی ایجاد مشکل بیرونزدگی دیسک کمر، نحوه تشخیص آن و گزینههای درمانی جراحی و غیر جراحی برای آن میپردازد.
فهرست مطالب
- 1 بیرونزدگی دیسک کمر چگونه ایجاد میشود؟
- 2 علائم بیرونزدگی دیسک کمر
- 3 علائم شایع ناشی از بیرونزدگی دیسک کمر
- 4 علائم نادر اما خطرناک ناشی از بیرونزدگی دیسک کمر
- 5 علل و عوامل خطر بیرونزدگی دیسک کمر
- 6 عوامل خطر بیرونزدگی دیسک کمر
- 7 تشخیص بیرونزدگی دیسک کمر
- 8 درمان غیر جراحی برای بیرونزدگی دیسک کمر
- 9 روشهای درمانی دیگر برای بیرونزدگی دیسک کمر
بیرونزدگی دیسک کمر چگونه ایجاد میشود؟
یک حلقه بیرونی سخت به نام آنولوس، از مادهی داخلی ژل مانند درون هر دیسک محافظت میکند که به آن هسته پالپوسوس میگویند.
دیسکها بر اثر روند پیری و فرسودگی کلی، مقداری مایعات را از دست میدهند که این باعث نرم شدن و اسفنجی شدن آنها میشود. در نتیجه، دیسکها تمایل به صافتر و سختتر شدن پیدا میکنند. این روند که به عنوان تحلیل رفتن دیسک شناخته میشود تقریباً در اوایل زندگی و سنین جوانی شروع میشود که اغلب در اوایل بزرگسالی در آزمایشهای تصویربرداری قابل مشاهده میباشد.
وقتی فشار یا استرسی به ستون فقرات وارد میشود، حلقه بیرونی دیسک ممکن است برجسته شود (بالجینگ دیسک)، ترک بخورد یا پاره شود. اگر این عارضه در ناحیه پایین کمر (ستون فقرات کمری) رخ دهد، بیرونزدگی دیسک ممکن است به ریشه عصب نخاعی مجاور فشار وارد کند. یا ممکن است مواد ملتهب شده، از داخل باعث تحریک عصب شوند. نتیجه این امر باعث میشود که درد به باسن و تا پایین ساق پا کشیده میشود.
ممکن است یک پزشک به شخصی که بیرونزدگی دیسک کمر دارد گفته باشد که بیماری دژنراتیو (تحلیل رفتن) دیسک منجر به بیرونزدگی دیسک کمر او شود. این اصطلاح میتواند هشدار دهنده و گمراه کننده باشد. بیماری دیسک دژنراتیو به خودی خود یک بیماری پیشرونده نیست و همیشه باعث بروز مشکلات مزمن یا مداوم نمیشود.
علائم بیرونزدگی دیسک کمر
علائم بیرونزدگی دیسک کمر بسیار متفاوت است از درد متوسط در کمر و باسن گرفته تا بیحسی و ضعف گستردهای در بدن که نیاز به مراقبتهای پزشکی فوری دارد.
در اکثر قریب به اتفاق از این موارد، درد در عرض شش هفته کاهش مییابد؛ اما با وجود مدت زمان کوتاه برای کاهش درد، این درد میتواند آزار دهنده باشد و انجام فعالیتها و مسئولیتهای روزمره را برای فرد دشوار کند. برای برخی افراد، درد میتواند مزمن و یا ناتوانکننده شود.
علائم شایع ناشی از بیرونزدگی دیسک کمر
دیسک دررفته معمولاً بر روی عصب مجاور فشار وارد کرده و یا باعث التهاب آن میشود و این فشردگی منجر به کشیده شدن درد در طول آن عصب میگردد. بیرونزدگی دیسک در ناحیه پایین کمر شایعترین علت درد سیاتیک، درد پا در امتداد عصب سیاتیک و تا در پشت ساق پا میباشد. موارد زیر، برخی از مشخصات کلی و عمومی از درد ناشی از بیرونزدگی دیسک کمر است:
- پا درد. اگر درد در امتداد مسیر عصب بزرگ سیاتیک و تا پشت ساق پا کشیده شود، از آن به عنوان درد سیاتیک یا رادیکولوپاتی یاد میشود.
- درد عصبی. مشهودترین علائم معمولاً به عنوان درد عصبی در پا توصیف میشوند، همراه با دردی که به عنوان دردی شدید و خشک کننده، تیر کشنده، برقی، تابشی یا سوزن سوزن شونده گزارش میشود.
- متغیر بودن محل بروز علائم. بسته به عوامل متغیری مانند محل بیرونزدگی دیسک و میزان بیرونزدگی، علائم ممکن است در ناحیه کمر، باسن، جلو یا عقب ران، ساق پا، کف پا و یا انگشتان پا احساس شود و معمولاً فقط یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار میدهد.
- علائم عصبی. بیحسی، احساس سوزن سوزن شدن، سستی و یا گزگز کردن ممکن است در ساق پا، کف پا و یا انگشتان پا احساس شود.
- افتادن پا. علائم عصبی ناشی از بیرونزدگی دیسک ممکن است شامل مشکل در بلند کردن پا در هنگام راه رفتن یا ایستادن روی توپی کف پا باشد، وضعیتی که به افتادگی پا معروف است.
- درد پایین کمر. این نوع درد ممکن است بهصورت مبهم یا ضربان دار توصیف شود و ممکن است با خشکی کمر نیز همراه باشد.
- دردی که با حرکت کردن بدتر میشود. درد ممکن است بعد از ایستادن یا نشستن برای طولانی مدت، یا بعد از راه رفتن حتی در مسافت کوتاه احساس شود. یک خنده کوتاه، عطسه یا اقدام ناگهانی دیگر نیز ممکن است درد را تشدید کند.
- دردی که با خم شدن کمر به جلو بدتر میشود. بسیاری از افراد مبتلا به بیرونزدگی دیسک کمر متوجه میشوند که موقعیتهایی مانند خم شدن یا قوز کردن به جلو بر روی صندلی، یا خم شدن به جلو از ناحیه کمر، درد پا را بهطور قابلتوجهی بدتر میکند.
- شروع سریع و ناگهانی. درد ناشی از بیرونزدگی دیسک کمر معمولاً بهسرعت ایجاد میشود، اگرچه ممکن است هیچ اقدام یا رویداد قابلتشخیصی وجود نداشته باشد که باعث بروز این درد شده باشد.
علائم نادر اما خطرناک ناشی از بیرونزدگی دیسک کمر
از دست دادن کنترل مثانه یا روده، کمردرد، بیحسی در ناحیهی نشیمنگاه و یا ضعف در هر دو پا علائم یک بیماری نادر اما جدی به نام سندرم دماسبی (cauda equina) است.
در صورت تأخیر در درمان این فشار و تورم اعصاب در انتهای ستون فقرات، میتواند منجر به فلج و یا دیگر اختلالات دائمی شود. در صورت بروز این علائم به درمان فوری پزشکی نیاز خواهد بود که ممکن است شامل برخی آزمایشها و حتی عمل جراحی باشد.
علل و عوامل خطر بیرونزدگی دیسک کمر
دیسکهای ستون فقرات در کودکان دارای محتوای آب زیادی هستند که این به انعطافپذیری دیسکها کمک میکند زیرا دیسکها به عنوان بالشتک و ضربهگیرهایی بین مهرهها عمل میکنند. با گذشت زمان و به عنوان بخشی از روند طبیعی پیری، دیسکها شروع به کم آب شدن و خشک شدن میکنند. این امر باعث میشود که حلقه بیرونی و سخت دیسک، شکنندهتر و در برابر ترک خوردن و پارگی ناشی از حرکات نسبتاً ملایم، مانند برداشتن یک کیسه مواد غذایی، پیچ خوردن کمر در هنگام چرخش در باشگاه گلف، یا چرخش ساده برای سوار شدن در ماشین، آسیبپذیرتر باشد.
علت کمتر شایع بیرونزدگی دیسکهای کمر، آسیبدیدگی کمر مانند سقوط یا تصادف رانندگی است. یک جراحت میتواند فشار زیادی به دیسکهای واقع در قسمت پایین کمر وارد کند به طوری که باعث بیرونزدگی آن شود.
عوامل خطر بیرونزدگی دیسک کمر
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به بیرونزدگی دیسک کمر را بیشتر کنند عبارتاند از:
- سن. شایعترین عامل خطر، بودن در سنین 35 تا 50 سالگی است.
- جنسیت. خطر ابتلا به بیرونزدگی دیسک کمر در مردان تقریباً دو برابر از زنان است.
- داشتن شغلی که کار فیزیکی زیادی را ایجاب میکند. مشاغلی که نیاز به برداشتن اجسام سنگین و سایر کارهای جسمی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیرونزدگی دیسک کمر قرار دارند.
- چاقی– اضافه وزن باعث میشود احتمال بروز مشکل بیرونزدگی دیسک کمر در فرد بیشتر شود و احتمال عود بیرونزدگی همان دیسک را بعد از جراحی میکرو دیسککتومی (عمل خارج کردن دیسک کمر) در فرد 12 برابر بیشتر خواهد کرد (عود دیسک کمر)
- سیگار کشیدن. نیکوتین جریان خون را در دیسکهای ستون فقرات محدود میکند که این امر روند تخریب دیسک را سرعت میبخشد و بهبودی آن را با مشکل روبرو میکند.
- سابقه خانوادگی. در مقالات و تحقیقات پزشکی، احتمال وراثتی بودن بیماری تخریب دیسک اثبات شده است و تحلیل رفتن دیسک با افزایش خطر بیرونزدگی دیسک رابطه دارد.
تشخیص بیرونزدگی دیسک کمر
افرادی که علائم بیرونزدگی دیسک کمر را تجربه میکنند، در هنگام مراجعه به پزشک ممکن است مورد مصاحبه مفصلی قرار گیرند و معاینه بدنی کاملی روی آنها انجام شود.
سؤالاتی که باید در هنگام مراجعه به پزشک از آن انتظار داشت
معمولاً سؤالهایی در مورد زمان و چگونگی شروع درد پرسیده میشود، به خصوص اگر هر نوع آسیب و جراحتی وجود داشته باشد. سؤالهای دیگر ممکن است بر روی این مسائل متمرکز باشد:
- نوع درد.
- شرایط و بیماری فعلی.
- وضعیت زندگی در خانه و زندگی شغلی.
- سابقهی پزشکی.
- سابقه خانوادگی از بیماری.
داشتن تجربه هر گونه افسردگی یا اضطرابی نیز باید بخشی از این مصاحبه باشد، زیرا این اطلاعات ممکن است در برنامهریزی درمان مفید باشند.
معاینه فیزیکی برای تشخیص بیرونزدگی دیسک کمر
معاینه بدنی برای تشخیص این بیماری بسیار مهم است و معمولاً شامل مشاهده نحوهی خم شدن و کشیدگی بدن بیمار میباشد. این ارزیابیها معمول شامل موارد زیر هستند:
- بررسی اعصاب.
- تستهای دامنهی حرکتی.
- تست بالا بردن پا.
- بررسی علائم حیاتی.
- نظارت و بررسی نحوهی راه رفتن.
- معاینه ناحیه پایین کمر.
اگر پزشک نشانهای از مشکلی جدی را مشاهده نکند، درد شدید نباشد و هیچ آسیب و جراحتی وجود نداشته باشد، ممکن است در این مرحله انجام تستها و اسکنهای تصویربرداری لازم نباشد. بعضی از پزشکان ترجیح میدهند بیمار صبر کند تا ببیند آیا علائم در طی شش هفته برطرف میشود یا خیر، این اتفاق برای بیشتر افراد رخ میدهد.
تستهای تصویربرداری برای تشخیص بیرونزدگی دیسک کمر
برای رد سایر علل احتمالی در بروز علائمی که بیمار دارد مانند شکستگی، تومور، عفونت یا سندرم دم اسبی، تستهای تصویربرداری ممکن است در اولین مراجعه به پزشک انجام شود.
تستهای تصویربرداری که معمولاً برای تشخیص بیرونزدگی دیسک کمر استفاده میشود، عبارتاند از:
- MRI- ام آر آی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی)
- سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)
- رادیولوژی
- اسکن میلوگرام
- تست نوار عصب و عضله (EMG)
درمان غیر جراحی برای بیرونزدگی دیسک کمر
بیشتر موارد بروز علائم بیرونزدگی دیسک کمر در طی شش هفته خود به خود برطرف میشوند، بنابراین اغلب به بیماران توصیه میشود که برای رفع این علائم، با درمانهای غیر جراحی شروع کنند. اگرچه این اقدامات میتواند با توجه به ماهیت و شدت علائم متفاوت باشد.
کنترل اولیه درد برای بیرونزدگی دیسک کمر
کنترل درد شدید، اورژانسیترین نیاز در هنگام بروز علائم است. گزینههای اولیه برای کنترل درد میتوانند شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از یخ.
- مصرف داروهای مسکن برای کنترل درد
- داروهای شل کننده عضلانی.
- گرما درمانی.
- استفاده از گرما و یخ.
استراحت در رختخواب برای درد شدید بهتر است به یک یا دو روز محدود شود، زیرا استراحت طولانی منجر به خشکی بدن و درد بیشتر خواهد شد. بعد از این استراحت، توصیه میشود که فعالیتها سبک و حرکات تکراری در صورت لزوم با استراحت بین آنها را شروع کنید؛ از انجام ورزشهای سنگین و شدید باید خودداری شود.
روشهای درمانی دیگر برای بیرونزدگی دیسک کمر
روشهای درمانی دیگری وجود دارد که اغلب برای تسکین درد طولانی مدت مفید هستند، از جمله:
- فیزیوتراپی
- تزریق اپیدورال
- مانیپولاسیون (درمان دستی) ستون فقرات
- طب سوزنی
- رفتار درمانی شناختی
- ماساژ درمانی
جراحی برای بیرونزدگی دیسک کمر
اگر بعد از شش هفته، درد و سایر علائم بیرونزدگی دیسک کمر ادامه داشته باشد، غالباً جراحی در نظر گرفته میشود. بیرونزدگی دیسک کمر شایعترین دلیل جراحی ستون فقرات در بزرگسالان در طول سالهای کاری آنها است.
عملهای جراحی میکرودیسکتومی برای بیرونزدگی دیسک کمر
دو روش کم تهاجمی، یعنی میکرودیسکتومی و میکرودیسکتومی آندوسکوپی، معمولاً برای بیرونزدگی دیسک کمر توصیه میشود. این عملهای جراحی، فشار را از روی ریشه عصب برداشته و محیطی را برای بهبودی دیسک ایجاد میکنند.
